L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

11
 
A.Razzoqov va boshqalar. Iqtisodiy ta’limotlartarixi. Darsli. T.: Moliy -434b 

---

 
76 
3. Iqtisodiy islohatlarning milliy modeli 
Konstitutsiyamizning hamda xalkimizning uziga xos xususiyatlari va jaxon 
tajribalarini uyg‘unlikda mujassamlashtirilgan - dunyoda «o'zbek modeli» deb e’tirof 
etilgan iktisodiy isloxatlar modelining asosiy muallifi I.Karimov inson-isloxat uchuy 
emas, isloxat inson uchun xizmat kilish kerak, deb ta’kidlagan mezon muxim 
hisoblanadi. 
Respublikamizning bozor munosabatlariga o‘tish konsepsiyasi O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti, akademik I.A.Karimovning asarlari, risola va nutq larida 
izohlab berilgan. O‘zbekistonning tarixiy, milliy, an’anaviy, ekologik va boshq a 
sohalardagi tajribalariga asoslanib, respublikada ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iq 
tisodiyotiga o‘tish yo‘li maq bul deb topildi. Bu o‘tish yo‘li tadrijiy (evolyutsion),
ketma-ket, bosq ichma-bosq ich amalga oshiriladi. 
O‘zbekistonning bozor munosabatlariga tez va bo‘xronsiz o‘tishi uchun q ulay 
sharoitlar anchagina. Bu avvalo siyosiy mustaq illikning mavjudligidir; halq imizning 
boy tajribasi va mehnatkashligi, intelektual boyligi tufayli xatto ma’muriy-buyruq 
bozlik davrida ham bozorlar mavjud bo‘lgan va asosiy talab-ehtiyojni q ondira olgan. 
Agar ishlab chiq arishga ilg‘or texnologiya, fan-texnika yutuq lari joriy etilsa, boy 
moddiy texnika resurslarimiz ishga solinsa, xalq imiz va davlatimiz tezda rivojlanib, 
nisbatan q isq a davr ichida ilg‘or mamlakatlar q atoriga q o‘shiladi. Bozor iq 
tisodiyotiga o‘tishning "o‘zbek modeli" konsepsiyasi O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti akademik I.A.Karimov tomonidan ishlab chiq ilgan. 
Uning besh tamoyili mavjud: 
1.Iq tisodiyotning siyosatdan ustuvorligi va bunda iq tisodiyotning mafkuradan holi 
bo‘lishi. 
2.Davlat bosh islohotchi. 
3.q onunning hamma narsadan ustun turishi. 
4.Kuchli ijtimoiy siyosat, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor. 
5.Bozorga bosq ichma-bosq ich, tadrijiy (evolyutsion) yo‘l bilan borish. 
Isloxatlarning «o'zbek modeli» kuyidagilarga asoslanadi: 
- bozor iktisodiyoti va demokratiya tamoyillariga asoslanadigan jamiyatni barpo 
etish; 
- SSSR parchalangandan keyingi o'zbekistonning haqmkiy xolati; 
- xalkning mentaliteti va tarixiy an’analarga isloxatlarni amalga oshirishning u 
yoki bu sur’atlariga axrlining tayyorlik darajasi; 
- «Shok terapiyasi» dan voz kechish. 
Demak, isloxatlardan asosiy maksad — yurtimizning yanada rivojlanishi, 
xalkimizning farovonligi, jaxon hamjamiyatidan uzimizga munosib urin egallashdan 
iborat. XXI asr boshida O'zbekiston tarakkiyotining I.Karimov tomonida ishlab 
chikilgan strategiyasida kuyidagi muxim ustuvor yunalishlar mavjud. Bular: 
1. Iktisodiyotning izchil usishi va samaradorligini oshirish, demokratik bozor 
isloxatlarini chukurlashtirish asosida xalk turmush darajasining barkaror va uzluksiz 
yaxshilanib borishini ta’minlash hamda axrlini kuchli ijtimoiy ximoyalashga aloxida 
e’tibor karatish kuzda tutilgan. Bunda besh yil davomida ish haqining eng kam 
mikdorini 3, 5 barovar oshirish va axrli jon boshiga to'g'ri keladigan urtacha 
daromadini 1, 8-2,0 barovar kupaytirish kerak buladi. 

---

 
77 
2. Siyosiy va iktisodiy xayotni, davlat va jamiyat kurilishini erkinlashtirish, 
axolining siyosiy faolligini kuchaytirish, jamiyatda manfaatdor va karama-karshi 
kuchlar urtasida muvozanatni ta’minlaydigan kuchli mexanizmni shakllantirish zarur. 
Xususan, iktisodiy soxani yanada erkinlashtirish maksadida davlat boshkaruv rolini 
chegaralash, xususiy mulk mikyoslarini kengaytirish, mulkdorlarning mavkei va 
huquqlarini mustaxkamlash, kichik hamda urta biznes rivojlanishiga har tomonlama 
kumak berish hamda bozor infratuzilmasini keng rivojlantirish lozim. 
3. Shaxsiy manfaatlarni mamlakat, xalk. manfaatlari bilan uygun xolda 
kuradigan erkin, har jixatdan barkamol insonlarni tarbiyalash asosida jamiyat 
ma’naviyatini yuksaltirish lozim. 
4. Har kanday muammolarni amaliy yechishga krdir bulgan kadrlar saloxiyatini 
tayyorlashga erishish kerak. Chunki mamlakatning buyuk kelajagi bugungi 
zamonaviy fikr yuritadigan, uz xalki va Vatani manfaati goyalari adolatli avlod 
kelishiga boglik. 
5. Iktisodiyotda tarkibiy uzgarishlarni amalga oshirish maksadlari kuyidagilarda 
ifodalanadi: 
- iktisodiyotning xom ashyoviy bir tomonlama rivojlanishiga chek kuyish; 
- iste’molga tayyor tugallangan ishlab chikarishga utish; 
- importga karamlikni cheklash; 
- eksport saloxiyatini oshirish; 
- istikbolli soxalarga ustuvorlik berish, barkaror usish; 
- mexnat resurslarining okilona foydalanilishini ta’minlash; 
- milliy bozorni ichki ishlab chikarish hisobiga tuldirish va axoli talablarini 
tularok kondirish. 
6. Jamiyatdagi barkarorlik, tinchlik, millatlar va fukarolar aro totuvlikni, 
sarxadlarimizning daxdsizligini, mamlakatimiz xududiy yaxditligini ta’minlashdan 
iborat. 
Ushbu yunalishlarda belgilangan vazifalar mamlakatimiz saloxiyatining kiska 
muddatlarda yukori darajada rivojlanishini ta’minlashga imkon berdi. Shuning uchun 
ham 2005-2010 yillarda iktisodiy saloxiyatda erishilishi kuzda tutilgan tarkibiy 
uzgarishlar jumlasiga kuyidagilar kiradi: 
- kishlok xujaligini yangi texnika bilan ta’minlash, kishlok xujaligi va unga 
boglik bulgan soxalarning iktisodiy munosabatlarini takomillashtirish; 
- iktisodiyotning yukrri samarali, eksportga yunaltirilgan tuzilmasini 
shaklllantirish; 
- iktisodiyotning tayanch tarmokdarini texnika bilan kayta jixrzlash va yanada 
rivojlantirish; 
- yengsht va kayta ishlash sanoati korxonalarini texnika bilan kayta jixrzlash va 
zamonaviylashtirish; 
- yukrri texnologiya va ilm talab ishlab chik.arishni jadal rivojlantirish. 
Makroiktisodiy barkarorlikni ta’minlashdagi isloxatlarning yakin muddatdagi 
yunalishlari kuyidagilarga Karatilishni kuzda tutadi: 
- byudjetli tartibga solish darajasini boskichma-boskich kamaytirish hamda, 
byudjet mablaglari ishlatilishi samaradorligini oshirish. Bunda YAIM ning byudjet 

---

 
78 
orkali kayta taksimlanishini 40-42%dan 25-28%ga tushirish, bu bilan tovar ishlab 
chikaruvchilarga solik tulovlari kamayishiga erishadi, ijtimoiy talab ortadi. 
- iste’molga ketadigan daromad emas, kuchmas mulk, zebi-ziynat va 
kimmatbaxr tovar hamda xizmatlar solikga tortilishi lozim, foydalanadigan resurslar 
(yer, suv, kuchmas mulk)ga solik. oshirilgani xolda, birlamchi tarmokdar, 
boshlangach texnologik sikldagi solikdarni kamaytirish; 
- iktisodiyotning real sektoridagi moliyaviy vaziyatni soglamlashtirish uchun 
davlatning antimonopol va narx tartiblashtirish faoliyatini oshirish, tulovlar buyicha 
inkirozlarni yumshatish, baxo disparitetiga barham berish; 
- rakobatda afzallikka ega bulgan kayta ishlash sanoati korxonalarining iktisodiy 
usish ustunvorliklarini anikdash orkali mamlakat eksport samaradorligini oshirish; 
- milliy valyuta almashuv kursi barkarorligiga erishish.