Laboratoriya mashg’uloti №11. Mavzu: Reaksiya tezligining temperaturaga, katalizatorga bog’liqligi. Avtokataliz. Reaksiya tezligiga temperaturaning ta’siri

V_o = V_b γⁿ

Bunda V_o -berilgan har qanday oxirgi temperaturadagi reaksiyaning tezligi, V_b -boshlang‘ich tezlik, n-reaksiyaning temperaturasi nechta o‘nlik gradusga o‘zgarganligini ko‘rsatuvchi son, γ-reaksiyaning temperatura koeffitsienti.

Misol. Agar reaksiyaning temperatura koeffitsenti 2 ga teng bo‘lsa temperatura 20⁰C dan 50⁰C ga organda kiyoviy reaksiyaning tezligi qanday o‘zgaradi?

V₅₀⁰_C=V₂₀⁰_C 2 ^50-20/10=V₂₀⁰_C 2³= = 8

ya’ni reaksiyaning tezligi 8 martagacha ortadi.

Kimyoviy reaksiyaning tezligiga katalizatorning ta’siri. Kimyoviy jarayon tezligini o‘rgartiruvchi moddalarga katalizatorlar deyiladi. Katalizatorlar qattiq suyuq yoki gaz moddalar bo‘lishi mumkin, ularning tarkibi va miqdori reaksiyaning oxirida o‘zgarmaydi.

Kimyoviy reaksiyaning tezligi katalizator ishtirokida o‘zgarishi kataliz deyiladi. Katalizator bilan reaksiyaga kiruvchi moddalar bir yoki turli fazalarda bo‘lishiga qarab gomogen yoki geterogen katalizga bo‘linadi. Geterogen katalizda ajratuvchi yuza bo‘ladi.

Katalizator kolloid holatda bo‘lgandagi kataliz mikrogeterogen deyiladi. Bunday turdagi katalizga katalizatori fermentlar bo‘lgan biokatalitik jarayonlar kiradi.

Reaksiya tezlatuvchi moddalar bilan bir qatorda ularni sekinlashtiruvchi moddalar ham qo‘llaniladi. Bunday moddalar ingibitorlar deb ataladi.