Lekciya №2 Tema: Ellinistik mámleketler hám olardiń mádeniyati. Joba

Ellinizm dáwiriniń ádebiy protsessi, bir jaǵinan sol dáwirdiń uliwma soсialliq hám ruwxiy atmosferasin sáwlelendirdi, ekinshi jaǵinan, klassikaliq dáwir ádebiyatinda qáliplesken dástúrlerdi dawam ettirdi. Ellinizm dáwirinde avtorlar sani artti. Ádebiyatqa teatr úlken tásir jasadi. Saxnada tragediyalar, komediyalar hám dramalar qoyiliwi dawam etti.
Aleksandriyada poeziyaniń ayriqsha stili payda boldi, ol aleksandrizm dep ataldi. Aleksandrizm stiline muzey basshisi hám tárbiyashi, taxt miyrasxori Kallimax (b.e.sh.310-240-jj) tiykar saldi. Oniń belgili shiǵarmalariniń ishinde «Gekala» hám «Sebepler» poemalarin atap ótiwge boladi.
Ellinistlik dáwirde epos janri jaqsi rawajlandi. Oniń kórnekli wákili Apolloniy Podosskiydiń «Argonavtika» poemasin atap ótiwge boladi.
Ellinistlik ádebiy janrlardiń ishinde soсialliq romanlar-utopiyalar payda boldi. Olar óz dáwiriniń jámietlik jaǵdayin sáwlelendirgen.
Prozaliq janrlar qatarinda tariyxiy shiǵarmalar jetekshi orin iyelegen. Bul dáwirde istoriografiya dúzildi. Tutasi menen ellinistlik ádebiyattiń klassikaliq ádebiyattan biraz parqi bar edi. Bul ózgeshelik oniń kórkem ideyaliq baǵdarina da, janrliq hár qiyliliǵina da tiyisli edi.
Ellinizm dáwiri kóplegen jańa abadan áyyemgi qalalardiń payda boliw dáwiri edi. Turaqli qalaniń tiykarǵi printsipleri tómendegilerden ibarat edi:
1) qalalar ushin orin saylap aliw;
2) qurilistiń bas jobasin dúziw;
3) kóshe boyinsha joybarlaw;
4) qalalardi kvartallarǵa bóliw h.t.b.
Qalaniń bas jobasinda orayliq maydan-agora teatr, jámietlik binalar hám xramlar, stadionlar hám gimnaziyalar ushin arnawli uchastkalar ajiratilǵan.
Turaq jaylar ushin eki joybar islep shiǵilǵan:
A) bir neshe tutas diywallarǵa iye jaylar, kvartiralar blogi, olar qala kvartalin dúzgen;
B) bólek jay - qala villasi.
Tek ǵana ellinistlik dáwirdiń ǵana emes, al pútkil áyyemgi dúńyaniń eń iri qurilislariniń biri-bul Aleksandr mayagi (biyikligi 120 mll), ol b.e.sh. 280-jili arxitektor Sostrat tárepinen Faros atawinda qurilǵan. Oniń tóbesinde biyikligi 7 metr bolǵan teńiz qudayi Poseydonniń statuyasi bar. Ellinistlik arxitekturasi ushin bir neshe jańaliqlar da bar: bul júdá úlken qurilislar saliwǵa umtiliwshiliq, ishki hám sirtqi jaqlarin bezew h.t.b.
Bul dáwirde skul`ptura óneri de rawajlanǵan. Skul`pturalar jeke úylerde, jámietlik binalarda, akropol`da, kósheniń kesispelerinde, parklerde qoyilǵan. Skul`pturada ayirim adamlardiń portretlerine úlken qiziǵiwshiliq bolǵan.
Pergam hám Rodosta ellinizm dáwiriniń skul`ptorlar mektebi bolǵan. Pergam mektebi Skopastiń kórkem printsipin dawam etken. Bul mekteptiń «Pergam altari» - memorialliq kompleksin atap ótiwge boladi.
Rodos mektebi ataqli Lisipptiń dástúrlerin dawam etti. Bul jerde kóbinese kúshli, jalańash atlantlardiń kelbetin jaratiwǵa úlken diqqat awdarilǵan. Rodos mektebiniń eń ataqli shiǵarmasi - bul «Laokoon hám oniń balalari» skul`pturaliq topar. Bunda Troya jretsi hám oniń balalariniń jilan shaǵiwinan ayanishli ólimligi sáwlelengen. Ekinshi skul`ptura-gelnos qudayiniń 30 metrlik qola statuyasi.
Ellinistlik dáwirde gumanitarliq hám tábiyǵiy ilimler júdá tez pát penen rawajlanadi. Ilimiy izertlewlerdiń jemisleri mámleketlik basqariw hám turmistiń hár qiyli tarawlarinda tájiriybede qollaniwi artti. Ellinistlik dáwirde ilimiy pánlerdiń differentsiatsiyasi hám spetsializatsiyasi bayqaladi.
Matematika hám astronomiya úlken jetiskenliklerge eristi (Evklid, Arximed, Appoloniy). Aristarx Samosskiy, Eratosfen Kirenskiy hám Gipparx Nikeyskiy astronomiya tarawiniń iri ilimpazlari boldi. O`simlikler haqqinda ilimniń tiykarin saliwshi Aristotel`diń eń jaqin shákirti Feofrast bolip esaplanadi. Meditsinada úlken jetiskenliklerge erisildi.
Gumanitar ilimlerinen Aleksandr muzeyinde filologiya, tariyxiy sin hám testologiya tabisli rawajlandi. Tap usi gumanistlik dáwirde oqiw engizildi hám áyyemgi avtorlardiń kóplegen klassikaliq shiǵarmalari klassifikatsiyalandi, keyin ala bul shiǵarmalar usi turisinda házirgi kúnlerge shekem jetip keldi