Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

2.2. Zaharlilik darajasi bo‘yicha sinflanish 
Zaharlilik 
darajasi 
bo‘yicha 
sinflanish 
1982 
yilda 
tasdiqlangan.
Barcha moddalar zaharlilik darajasi bo‘yicha 4 ta sinfga bo‘linadi: 
I sinf – o‘ta zaharli moddalar; 
II sinf – yuqori zaharli moddalar; 
III sinf – o‘rtacha zaharli moddalar; 
IV sinf – kam zaharli moddalar. 
Zaharlilikning har bir sinfiga toksikologik xususiyatlarning ma’lum qiymatlari 
to‘g‘ri keladi. 
Chunonchi REK miqdoriga ko‘ra byerilgan modda zaharlilik sinfining qaysi 
biriga mansubligini quyidagi jadvaldan aniqlash mumkin.
4-jadval
Ko‘rsatkich 
Zaharliliklar sinflari 
REK mg/m
3 
I 
II 
III 
IV 
< 0,1 
0,1 – 1,0
1,0 - 10 
10 
Sinflashda zaharli moddalar toksik ta’sir turiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi: 
«o‘rtacha zaharlar», «asab zaharlari», «jigar zaharlari», «buyrak zaharlari», «qon 
zaharlari». 
2.3. Zaharlanishning sinflanishi
Zaharlanishning sinflanishida kasallikning rivojlanish xususiyatiga qarab 
o‘tkir
va 
surunkali
zaharlarga ajratiladi. O‘tkir zaharlanishlar zaharli moddaning organizmga 1 
marta tushishi bilan rivojlanadi va kasallikning keskin, yorqin namoyon bo‘lishi bilan 
haraktyerlanadi. 
Surunkali zaharlanishda zaharli moddalar kichik miqdorda uzoq muddatda 
organizmga kelib tushadi. Bunda kasallikning belgilari o‘tkir zahar singari darhol va 
yorqin namoyon bo‘lmaydi.
O‘tkir zaharlanishning asosiy fazalari 
O‘tkir zaharlanish 2 fazaga bo‘linadi: 
toksikogen, somatogen
. Birinchi fazada 
zaharli moddaning organizmga ta’siri eng kuchli namoyon bo‘ladi. Birinchi fazaning 
asosiy bosqichi toksik moddaning 
rezorbsiya
 
(yutilish, sinish) bosqichidir. Bunda 
organizmda moddaning konsentratsiyasi eng yuqori bo‘ladi. 
Keyinchalik moddaning organizmga tushishi to‘xtatilgandan keyin uning 
konsentratsiyasi organizmning tashqariga chiqarish imkoniyatlari (siydik, peshob, 
tyer) hisobiga hamda organizmdagi biologik aktiv moddalarning zaharlarni parchalashi 
hisobiga pasayadi (to‘qima suyuqligi yoki fyermentlari hisobiga). 

---

15 
I- toksikogen faza II- somatogen faza 
Bu zaharlarning detoksikatsiya, ya’ni zararsizlanishiga olib keladi. Ko‘pchilik 
zaharli moddalarni detoksikatsiyalovchi (zaharsizlantiruvchi) asosiy organ - jigardir. 
Ammo ba’zi hollarda bunda Yana ham kuchli zaharliroq moddalar hosil bo‘lishi 
mumkin, masalan, metil spirti organizmda Yana ham zaharliroq bo‘lgan 
formaldegidgacha oksidlanadi, 5 valentli mishyak birikmalari Yanada zaharli bo‘lgan 
3 valentli mishyakka aylanadi. Bu bosqich zaharli moddaning yo‘qolishi yoki 
konsentratsiyasining pasaytirilishi 
eliminatsiya