Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

KUMULYATSIYA 
R + M = RM R + M =RM =R
I
+ M R+M = RM= R M
I
+ M
II 
M= M
I
+ M
II
Moddiy 
Funksional 
Aralash turdagi 

---

36 
Uchinchi tur aralash tipdagi kumulyatsiyada retseptorda zaharning molekulalari 
emas, balki ularning bo‘laklari qayd etiladi. Bu turning aralash xususiyati Shundan 
iboratki, zahar va retseptorning mustahkam kompleksi hosil bo‘ladi, ammo bog‘langan 
modda parchalanadi va uning qismlarigina to‘planadi. 
3-tur kumulyatsiyaga fosfor organik birikmalar va karbomin kislota hosilalarining 
fyermentlar bilan o‘zaro aloqasi kiradi. Bu o‘zaro aloqa natijasida molekulalarning 
parchalanishi yuz beradi va fyermentlarda modda boshlang‘ich molekulasining faqat 
qismi fosforil yoki korbomil gruppasi qoladi. 
Kumulyativ ta’sirni o‘rganish ayniqsa atrof-muhitni muhofaza qilish 
muammolarini echishda zarur. Chunki bunda Shunday hollar ham bo‘lishi mumkinki, 
moddaning juda ham kam miqdori uzoq vaqt ta’sir etib organizmda butun umr 
davomida to‘planishi mumkin (DDT). 
Yana ham katta kumulyativlik murakkab ekologik sistemalarda kuzatiladi, bunda 
sistemaning alohida elementlari zaharli moddalarni ozuqa zanjirlari bo‘lib to‘playdilar. 
Kumulyatsiyaning samarasi 
kumulyatsiya koeffitsiyenti
 
bilan xaraktyerlanadi. 
Kumulyatsiya koeffitsiyenti moddaning ko‘p marta ta’sir qilinganda tajriba 
hayvonlarining 50 %ni o‘limga olib keladigan yig‘indi dozasi miqdorining 1 marta 
ta’sir qilganda xuddi Shunday samara byeruvchi dozasi miqdoriga nisbatidir. 
K
k 
= 
50
50
ДL
ДL

, 
bu yerda: 
K
k
- qancha yuqori bo‘lsa, kumulyatsiya samarasi Shuncha kam bo‘ladi. 
Agar K
k
1 dan kichik yoki unga yaqin bo‘lsa kuchli kumulyativ ta’sir bo‘ladi, agar 
K
k 
>5, bo‘lsa kumulyativ ta’sir kuchsiz bo‘ladi. 
Tajriba tadqiqotlar moddaning kumulyativ xususiyati xaqida gap kyetganda 
kumulyatsiya indekisidan foydalaniladi. 
J
k