Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
1. Soliq elementlari va ularning tavsifi 
Soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilashda soliq 
to‘lovchilar va soliqqa tortish elementlarini aniqlash muhimdir. 
Soliq elementlari soliq subyekti, soliq obyekti, soliq predmeti, 
soliq manbayi, soliqqa tortish birligi, soliq stavkasi, soliq imtiyozlari, 
soliq normasi, soliqni to‘lash muddatlari, soliq yuki, soliq bazasini 
hisoblash usullari, soliqqa tortish usullari va shu kabi tushunchalarni 
qamrab oladi. 

---

467 
Soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida soliqning barcha 
elementlari aniqlab qo‘yilgan taqdirdagina ushbu soliq belgilangan 
deb hisoblanadi. 
Bunday soliq elementlariga quyidagilar kiradi: 
1) soliq solish obyekti; 
2) soliq bazasi; 
3) soliq stavkasi; 
4) soliq davri; 
5) soliqni hisoblab chiqarish tartibi; 
6) soliq hisobotini taqdim etish tartibi; 
7) soliqni to‘lash tartibi. 
Soliqni belgilashda soliq imtiyozlari va ularning qo‘llanilishi 
uchun asoslar nazarda tutilishi mumkin. 
Soliq solish obyekti. 
Soliq obyekti – soliq to‘lovchining soliq 
hisoblanadigan va soliqqa tortish uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan 
daromadi, oboroti va mol-mulki tushuniladi. Soliq obyekti sifatida 
foyda yoki daromad, muayyan tovarlarning qiymati, yer maydoni, 
jismoniy va yuridik shaxslarning mulklari, tabiiy resurslardan 
foydalanish miqdori va boshqalar kiradi. Soliq obyekti aslida 
jamiyatdagi mavjud moddiy va ma’naviy boyliklarning ayrimlariga 
qonun yo‘li bilan ulardan foydalanuvchi, egalik qiluvchi va tasarruf 
qiluvchi soliq subyektlarining huquqlarini soliqqa tortishni 
xarakterlaydi. 
Soliq solish obyekti mol-mulk, harakat, harakat natijasi yoki 
qiymat, miqdoriy yoki fizik xususiyatga ega bo‘lgan boshqa holat 
bo‘lib, u mavjud bo‘lganda soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlari soliq 
to‘lovchida soliq majburiyatini vujudga keltiradi.
Har bir soliq soliq kodeksning Maxsus qismiga muvofiq 
belgilanadigan mustaqil soliq solish obyektiga ega bo‘ladi. 
Soliq bazasi. 
Soliq bazasi – soliq obyektining soliq stavkasi 
qo‘llaniladigan miqdori. Hisoblanadigan soliq miqdori nafaqat soliq 
stavkalarining miqdoriga, shu bilan birgalikda soliq stavkasi 
qo‘llaniladigan obyektning miqdoriga ham bog‘liq bo‘ladi. Soliq 
bazasining miqdori qonunchilikda soliqqa tortilishi lozim bo‘lgan 
soliq obyektidan ruxsat etiladigan chegirmalarga bog‘liq ravishda 
o‘zgarib turishi mumkin. Soliq bazasini soliq to‘lovchilarning 

---

468 
mazkur toifasiga taqdim etiladigan soliq imtiyozlariga muvofiq 
ravishda kamaytirishga ruxsat etiladi. 
Soliq bazasi soliq solish obyektining qiymat, fizik yoki boshqa 
xususiyatini ifodalaydi. 
Har bir soliq uchun soliq bazasi va uni aniqlash tartibi soliq 
kodeks bilan belgilanadi.