Lobachevskiy geometriyasining zidsizligi va uning turlari modellari

2.4. Cheksiz uzoqlikdagi nuqta

Puankare modelining yana bir ajoyib xususiyataridan biri Yevklid geometriyasi nuqtai nazaridan Lobachevskiy geometriyasining cheksiz uzoqlikdagi nuqtasini korish mumkin.

aylana Lobachevskiy tekisligining cheksiz uzoqlikdagi aylanasi ekanligini ko`rsatamiz. Buning uchun odatiy Yevklid tekisligida berilgan figurani boshlang`ich holatidan mumkin qadar uzoklika siljitamiz. Bu masalani quyidagicha amalgam oshiramiz. Yevklid tekisligida ikki ustma-ust tushmagan parallel to`g`ri chiziqlarni olamiz va tekislikda ga nisbatan simmetrik almashtirish bajaramiz. Bunda chiziq chiziqqa almashadi. to`g`ri chiziqqa simmetrik almashtirish bajarish bilan to`g`ri chiziqqa simmetrik bo`lgan to`g`ri chiziq hosil qilinadi. Bu jarayonni davom ettirish bilan to`g`ri chiziqqa parallel cheksiz uzoqlashgan to `g`ri chiziqlar topiladi (6-rasm).
Xuddi shunga o`xshash ishlarni Lobachevskiy tekisligida ham davom ettirsak, aylanaga orthogonal aylanalar aylanasi nuqtasiga yaqinlasha boradi. Demak, cheksiz uzoqlashgan nuqtalar aylana ustidagi nuqtalar bo`lar ekan.

6-chizma
Xulosa


Uzluksiz ta`lim tizimida ta`lim sifati va samaradorligini oshirish xozirgi kunning muhim talablaridan biri hisoblanadi. Darsni tashkil etishda zamonaviy yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish, turli faol usullarni qo`llash ijobiy natija beradi. Oquvchilarni darsga bo`lgan qiziqishlarini orttirish maqsadida ularning erkin fikrlash madaniyatiga ega bo`lishlariga ko`mak berish lozim. Agar o`qituvchi va shu bilan birga o`quvchi darsga tayyor bo`lmas ekan hech qanaqa faol usulni qo`llash imkoniyati paydo bo`lmaydi.
Dars davomida tarixiy ma`lumotlardan foydalanish, buyuk matematik olimlar hayoti va ijodidan lavhalar keltirish, ular olgan ilmiy xulosalarning fan va jamiyat rivojlanishi uchun qanchalik katta ahamiyati to`grisida aniq faktlar keltirish o`quvchilarda bilim olishga ishtiyoqni ortishiga sabab bo`ladi.
Sinfdan tashqari mashg`ulotlar uchun mo`ljallangan materiallarni tayyorlashda sinfda o`tiladigan mashg`ulotlarga mos keluvchi ma`lumotlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu maqsadda ushbu bajarilgan referat natijalaridan foydalanish mumkin.
Referat noyevklid Lobachevskiy geometriyasi va uni sodda holda tushunish imkonini beruvchi modellar haqidagi qiziqarli va dolzarb mavzug bag`ishlandi.
Referat kirish, ikkita paragraf va xulosa qismlari shaklida bajarish rejalashtirildi.
Birinchi paragrafda noyevklid geometriyalarning yaratilishi, bu geometriyalarni juda kamchilik qabul qilganligi, ana shu kamchilik olimlar qanday qilib bu geometriyalarni boshqalarga tushuntirishi mumkinligi haqidagi muammolar haqida so`z yuritildi. Ana shu kabi harakatlar va izlanishlar mahsuli sifatida dunyoga kelgan, yevklid geometriyasi doirasida bemalol tushunish imkonini beruvchi modellar haqida ma`lumotlar berildi.
Ikkinchi paragraf fanda “Puankarening sehrli dunyosi” nomi bilan mashhur bo`lgan model haqida mulohazalar yuritilgan. Ushbu modelni o`rganishdan avval orthogonal aylanalar va ortogonal to`g`ri chiziqlarni yasash metodikasi, inversiya va inversion almashtirishlar bo`yicha to`liq malumot berib o`tilgan. So`ngra ular yordamida Puankare modeli kiritilgan va ushbu model orqali Lobachevskiy geometriyasi faktlari oddiy tushuntirildi.
Referat ma`lumotlaridan o`qituvchilar, talabalar va o`quvhcilar darsdan tashqari mashg`ulotlarida foydalanishlari mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   I.A.Karimov, Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch T. “Ma`naviyat” 2008 y., 176 bet.
   
2. 
   I.A.Karimov, Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari T. “O`zbekiston” 2009 y. 56 bet.
   
3. 
   А.В.Погорелов, Геметрия 7-11 синф дарслиги, “Ўқитувчи” нашриёти, T. 1991й.
   
4. 
   N.G`aybullayev, A.Ortiqboyev Geometriya, 7-sinf uchun o`quv qo`llanma, Toshkent “O`zbekiston” 2001.
   
5. 
   А.Я.Нарманов, А.С.Шарипов, Геометрия асослари, Т. Университет, 2004. – 88б.
   
6. 
   N.D.Dadajonov, M.Sh.Jo`rayeva Geometriya I qism, “O`qituvchi” nashriyoti, T. 1982y., 368 bet.
   
7. 
   А.Д.Александров и др. Геометрия для 10-11 классов, Учебное пособие для учащихся школ и классов с углубленным изучением математики./ А.Д.Александров, А.Л.Вернер, В.И.Рыжик. - 3-е изд., перераб.-М.: Просвещение, 1992.- 464с.
   
8. 
   С.Гиндикин Волшебный мир Анри Пуанкаре, «Квант», №12, 1975г., kvant.mccme.ru.
   
9. 
   К.Л.Самаров, В.М.Уроев Модель Пуанкаре, kvant.mccme.ru.
   
10. 
    А.Ширшов, Модель Кэли-Клейна геометрии Лобачевского, «Квант», № 3, 1976г.
    
11. 
    www.edu.uz, www.ziyonet.uz, www.pedagog.uz
    

1^ 1826 yil Qozon universiteti ilmiy kengashida