dir. BƏB-in mahiyyətini,
əhəmiyyətini, yaranma səbəbləri və
şərtlərini, daha dərindən öyrənmək üçün əmək bölgüsünün
yaranması prosesi araşdırılmalıdırT|
Əmək bölgüsü bəşər cəmiyyətinin ilk pilləsində meydana
g
əlmiş və məhsuldar qüvvələrin təkmilləşməsi nəticəsində daim
inkişaf etmişdir. İlk böyük ictimai əmək bölgüsü İbtidai icma
quruluşunda yaranmış, maldarlıq əkinçilikdən, quldarlıq
quruluşunun meydana gəlməsi ilə isə
ikinci böyük ictimai əmək
bölgüsü - sənətkarlıq əkinçilikdən ayrılmışdır. Üçüncü böyük
ictimai
əmək bölgüsü - ticarətin sənətkarlıqdan ayrılmasına və
tacirl
ər sinfinin ayrılmasına səbəb oldu. Bu üç əmək bölgüsü və
ictimai
əlaqələrin inkişafı cəmiyyət daxilində əmək bölgüsünün
yaranması və inkişafında mühüm rol oynamışdır.
[^
əlumdur ki, yerli istehsal hesabına cəmiyyət üçün zəruri
olan bütün mallarla əhalinin tələbatını ödəmək mümkün deyildir.
H
ər bir müəssisə müəyyən növ məhsulların istehsalı üzrə
ixtisaslaşır, bu isə istehsal edilmiş məhsulların mübadiləsini zəruri
edir. Bu cür qarşılıqlı münasibətlərin nəticəsi olaraq
müəssisələrarası əmək bölgüsü meydana gəlir. Zavod, fabrik və
müəssisələrin istehsal xarakterinə görə müəyyən qruplar, sahələr
v
ə yarımsahələrdə birləşməsi və bu sahələr arasında mal
mübadiləsi əmək bölgüsünün digər formalarının yaranmasını
t
ələb edir. Müəssisələrin ixtisaslaşması, malların
mübadiləsi
sah
ədaxili əmək bölgüsünün yaranmasına səbəb olufj Əmək
bölgüsünün bu formasına kimya, maşınqayırma, yüngül sənaye
müəssisələrinin kooperasiya əlaqələrini göstərmək olar. Ayrı-ayrı
sah
ələrin müəssisələri arasında məhsulların mübadiləsi baş
verdikd
ə əmək bölgüsünün sahələrarası forması meydana çıxır.
M
əsələn, kənd təsərrüfatı ilə yeyinti,
yüngül sə
25
naye sah
ələri, maşınqayırma və neft sahələri arasında məhsul
mübadiləsi. Bir regionun müəssisələri ilə digər regionun
müəssisələri arasında mal mübadiləsi ərazi əmək bölgüsünün
yaranmasına səbəb olur. Buna ölkənin bir rayonu ilə digər rayonu
arasında mal mübadiləsini misal göstərmək olar.
İqtisadi ədəbiyyatlarda əmək bölgüsünün formaları
müxtəlif göstərilir. Əmək bölgüsünə beynəlxalq sfera baxımından
yanaşdıqda iqtisadçılar müəssisədaxili,
ölkədaxili və ölkələr-
arası əmək bölgüsünü fərqləndirirlər.^
j^eyn
əlxalq əmək bölgüsünün ölkə daxilindəki əmək
bölgüsündən əsas fərqi odur ki, beynəlxalq arenada partnyor
ro
lunda ayrı-ayrı ölkələrin müəssisələri çıxış
eög
Bir t
ərəfdən
BƏB-də iştirak edən müəssisələrin
əksəriyyəti ölkənin daxili
t
ələbatından çox məhsul istehsal edirlər, digər tərəfdən,
t
ələbatdan artıq məhsulları tələb olunan və ya az istehsal etdikləri
m
əhsullara mübadilə edirlər.
Ölkədaxili əmək bölgüsündə olduğu kimi, BƏB-in də əsas
xarakterik xüsusiyyəti istehsalın ixtisaslaşması və məhsulların
mübadiləsidir. Məhz BƏB-in mahiyyəti onun bu xarakterik
xüsusiyyəti ilə bağlıdır.
Bel
əliklə, BƏB ictimai əmək bölgüsünün davamı olub,
ayrı-ayrı ölkələrin mübadilə etdikləri
müəyyən növ məhsul
istehsalında İxtisaslaşmasıdır.
H
ər şeydən əvvəl, beynəlxalq əmək bölgüsündə müxtəlif
ölkələrin müəssisələri çıxış edir. Bununla yanaşı onlar dövlət
maraqları ilə bərabər müəyyən iqtisadi maraqlar güdürlər.
Müəssisələr öz məhsullarını ölkədən kənarda baha satmağa
^
Dostları ilə paylaş: