M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

1.3. Logistikaning rivojlanish bosqichlari
Hozirgi davrda logistika tutgan o'm ining oshishi, birinchi nav- 
batda, iqtisodiy sabablarga bog‘liq. Sanoat ishlab chiqarish 
hajmining oshishi va milliy hamda jahon xoljaligi aloqalarining 
kengayishi bozor sohasidagi xarajatlarning kamaytiriiishiga ko‘proq 
e’tibor qaratilishini talab etmoqda.
G ‘arb mamlaktlarida xomashyoning birinchi manbayidan to 
oxirgi iste’molchigacha bo‘lgan mahsulot harakat vaqtining 93%i 
uning moddiy texnik ta’minotining turii kanallaridan o'tishiga 
to ‘g‘ri keladi. Tovar ishlab chiqarilishi umumiy vaqtning atigi 
2%ini oladi, transportirovka esa — 5%ini. Bu esa mamlakatlarda
14

---

tovar harakatining mahsulotdagi ulushi milliy daromadning 20% 
dan onig'ini tashkil etadi. Tovar harakatining strukturasida xoma­
shyo, materiallar, yarimtayyor mahsulotlar va tayyor mahsulot­
larni saqlashga ketadigan xarajatlar 44% ni, omborga joylashtirish 
va dispetcherlash — 16% ni, magistral va texnologik tashish — 
23 va 9% ni tashkil etadi. Qolgan 8% ni tayyor mahsulotni sotishga 
ketadigan xarajatlar tashkil etadi1.
Logistikaning rivojlanishi, birinchi navbatda, tovar harakati 
bilan bogMiq boMgan vaqtinchalik va pul xarajatlarini kamaytirishga 
intilish bilan bogMiq.
Shu bilan birga, logistikaga boMgan qiziqishning ortishi quyidagi 
omillarga bogMiq:
— savdo bozoridan iste’molchi bozoriga o‘tish, bunda iste’mol­
chilar ehtiyoji ishlab chiqarish dasturlarini ishlab chiqishda asos 
boMadi va tovar harakati tizimining yaratilish zaruriyatini asoslab 
beradi;
— ishlab chiqarish va sotish faoliyatini tashkil etishning logistik 
asoslarini qoMlavotgan korxonalaming raqobatbardoshligini ta’min­
lash;
— logistika tizimida texnik rivojlanish yutuqlarini ishlatish 
uchun obyektiv imkoniyatlar yaratish;
— amallarni o ‘rganishning yangi uslub va nazariyalarini ishlab 
chiqish, masalan, logistika jarayonlarini optimallashtirish uchun 
asos boMgan tizimlar nazariyasi va kompromisslar nazariyasi.
Logistika takomillashuvining 3 bosqichi ajratiladi.
Birinchi bosqich — XX asrning 60-yillari — ombor xo‘jaligining 
transport bilan integratsiyalashuvi hamda ulami ishlatishda bir- 
biriga moslashtirish bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda faqat 
yuklash-tushirish amallari bilan bogMiq boMgan transport bilan 
ombor yaqin o ‘zaro aloqalarga ega boMa boshlaydi. Ular bir grafik 
va solishtirilgan texnologiya bo‘yicha bir iqtisodiy natijaga ishlashni 
boshlaydi.
Ikkinchi bosqich — XX asming 80-yillari boshiga to ‘g‘ri keladi. 
Omborga joylashtirish va transport ishlarining o ‘zaro hamjihatligiga