M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Diversifikatsiya turlari:
— gorizontal — korxona uchun a n ’anaviy boMgan iste’molchilar 
guruhiga nisbatan mavjud boMgan kengaytirish vositalarini va savdo 
usullarini qoMlab (misol uchun, firmaga oid mahsulotlarni sotish 
usuli) faoliyatini kengaytirishni nazarda tutadi; m ahsulotlar qato- 
riga o ‘xshashini va yangi turlarini qo'shish yoMi bilan mahsulotlar 
nom enklaturasini kengaytirish, ularni korxona yangiliklaridan 
foydalanib ishlab chiqarish va sotish m um kin boMgan, shuningdek, 
korxona uch u n yangi boMgan bozor segm entlariga faoliyatini 
yo'naltirish;
— vertikal — korxona o ‘z faoliyatini ishlab chiqarish va taqsim ­
lash jarayonining aw algi va keyingi bosqichlariga qarata kengay- 
tiradi. Vertikal strategiya yaxlit holda o ‘sish strategiyasini amalga 
oshirishning bir shakli boMib, bunda yangi tuzilm alar qo’shilishi 
hisobiga korxona kengayadi va uning bozordagi ahvoli o ‘zgaradi.
— lateral - korxonaning awalgi faoliyat turi bilan bevosita 
bogMiqligi bo‘lmagan m ahsulotlarning ishlab chiqarish dasturiga 
kiritilishi; korxonaning an ’anaviy va yangi faoliyat sohasi bilan 
birorta ham bogMiqligi mavjud emasligi.
74

---

5.2. Moddiy oqimlarni bashorat qilish
Logistik strategiyani ishlab chiqishdan oldin ikkita bosqichni 
bosib o ‘tish kerak: logistik faoliyatni bashorat qilish va rejalash­
tirish.
Logistik faoliyatni bashorat qilish — kuzatuvlarga va nazariy 
vaziyatga asoslangan kelajakda yuz berish ehtim oli b o ‘lgan voqea 
tushunehasi; bir yoki bir nechta voqea sodir b o iis h ehtim oli 
yoki jarayonning taxminiy ahvoli to ‘g‘risida asosli mulohaza yuri- 
tish; kelajak davr to ‘g‘risida m ulohaza yuritish.
Bashorat qilish — sodir b o iish i m um kin b o ig a n m aiu m o tlam i 
olish jarayonidir.
Bashorat qilish tartibi quyidagi bosqichlardan iborat:
1) bashorat obyektlarini aniqlash;
2) bashorat qilish lozim b o ig a n obyektlami tanlab olish;
3) bashorat qilish m uddatini aniqlash: qisqa m uddatli, o 'rta 
muddatli yoki uzoq muddatli;
4) bashorat qilish modelini (modellarini) tanlash;
5) b a sh o rat qilish u ch u n m uhim b o ig a n m a iu m o tla rn i 
to ‘plash;
6) bashorat qilish m odelini asoslab berish;
7) oldindan aytib berishni tuzish;
8) natijalam i kuzatish.
Bashorat qilishda turii usullar q o ‘llaniladi. O ldindan aytib 
berish 
usullari — bu kelajakdagi berilgan vaqt oraligida sodir 
b o iish ehtimoli b o ig a n
voqea rivojini aniqlash va ularni pul 
yoki mahsulot ifodasida belgilashning turii usullaridir. Ular, odatda, 
o'ziga xos maqsadda foydalanish uchun ishlab chiqiladi, shuning 
uchun barcha mavjud usullarga to iiq tushuncha berish imkoniyati 
yo‘q. Odatda, murakkab tuzilmaga ega standart usullardan foyda- 
laniladi. Bashorat qilish usullari, jum ladan reprezentativ so‘roq 
o ‘tqazish va ekspertlar so‘rovlari natijasiga asoslanishi mumkin. 
Barcha usullar quyidagi asosiy guruhlarga ajratiladi:
1)