M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

J o ‘natish turlari.
Tem ir y o lla r orqaii tashiladigan yuklar — 
vagonlar, konteynerlar, kichik m iqdordagi — 25 tonnagacha 
b o ig an yuklar va yarim vagon hajmidagi yuklar hamda kichik 
miqdordagi — og‘irligi 10 tonnagacha va hajmi olgan sathining 
1/3 qismigacha b o ig an yuklardir.
Yuk tashish tezligi.
Tem ir y o lla rd a yukni tashish katta va 
y olo v ch i tezlikda b o lish i mumkin. Tezlik turi bir kunda yukning 
bosib o lg a n kilometrlardagi y o li bilan aniqianadi.
Yuk tashish m asofasi.
T ashilgan yuk u c h u n haq to l a s h
masofaning qisqa yo‘nalishi bo ‘yicha, yuk tashishda yuk tezligi 
yoki katta tezlik bilan haqiqiy bosib o ‘tilgan masofa uchun yuklarni 
tashish yoki yuklarni yolovchi tezligida tashilganda tarif masofalari 
b o ‘yicha olinishi mumkin.
Yuklarni tashish uchun vagonlarning turlarini tanlash.
Tem ir 
y o lla r bo‘ylab yuklar hammabop, ixtisoslashtirilgan yoki izotermali 
vagonlarda, sisternalarda yoki ocliiq yarim vagonlarda tashilishi 
mumkin.
H ar bir holatda tashish miqdori har xil b o lish i mumkin.
Vagon yoki konteyneming tegishli bo ‘lishligi.
Vagon, ochiq yarim 
vagon, konteyner tem ir y o lg a yoki yukni jo ‘natuvchilarga tegishli 
b o lish i mumkin.
Tashiladigan yukning m iqdori yuk tashish qiymatiga ta ’sir 
ko‘rsatuvchi om illardan biridir.
Avtomobil transportida yuklarni tashishning qiymatini aniqlash 
uchun quyidagi tariflar qollaniladi:
97

---

— yuklarni tashishdagi ishbay tariflar;
— yuklarni tashishda to ‘lanadigan avtotonna soatiar tarifi;
— yuk avtomobillaridan vaqtbay asosida foydalanish tariflari;
— kilometrlar b o ‘yicha hisob-kitobiar tariflari;
— harakat tarkibini olib borganlik haqidagi tariflar;
— shartnom a tariflari.
Tarif to ‘lovlarining miqdoriga quyidagi omillar ta ’sir ko'rsatadi:
— yuk tashish masofasi;
— yukning og‘irligi;
— yuk og‘irligining hajmi, bunda avtomobilning yuk ko‘tarish 
im kon iy atlarid an t o ‘liq foydalanish hisobga olinadi. U shbu 
ko‘rsatkichlar bo ‘yicha avtomobil transportiga tanlanadigan yuklar 
to ‘rtta tabaqaga bolin ad i:
— avtomobilning yuk ko‘tarish imkoniyati;
— umumiy bosilgan yo‘li;
— avtomobildan foydalanish vaqti;
— avtomobillar xillari;
— yuk tashish amalga oshriladigan hudud, shuningdek, boshqa 
qator omillar.
Avtomobil transporti bilan yuk tashish tariflarining har biri 
barcha om illami hisobga olmasdan, balki ularning ayrimlarini, 
ya’ni aniq yuk tashish sharoitidagi eng m uhim larini o ‘z ichiga 
oladi.
Masalan, yuk tashish qiymatini ishbay usulda hisoblashda yuk 
tashish masofasi. shuningdek, yukning og‘irligi, uning tabaqaliligi, 
avtomobilning yuk tashish imkoniyatlaridan foydalanish darajasi 
hisobga olinishi kerak. Yuk avtom obillaridan foydalanishdagi 
vaqtbay tariflar b o ‘yicha hisob-kitob qilishda avtomobilning yuk 
ko‘tarish imkoniyatlari, ulardan foydalanish vaqti va umumiy bosib 
o ‘tgan y o ii hisobga olinadi.
H am m a hollarda ham avtomobildan foydalanish miqdoriga yuk 
tashish amalga oshiriladigan hudud ta ’sir ko‘rsatadi.
Bular hududlar b o ‘yicha yuklarni tashish tannarxi darajasining 
turg‘un farqlari bilan tushuntiriladi. Tarif qiymatlariga o lzgarti- 
rishlar