M muminova biznes-jarayonlarini modellashtirish

Данные
menyusida paydo bo‗lishi 
kerak. 
10.2. Excel optimizatori uchun biznes-jarayonlari masalasining qo„yilishi 
Faraz qilaylik, avtomobil zavodi to‗rt xildagi 
W, X, Y, Z
(Xat, Sedan, Jip, 
Vagon) avtomobillarni ishlab chiqaradi. Har oyda zavod kamida 1000 ta 
avtomobillarni chiqarishi mumkin (bunda har bir xilidan 100 tadan kam bo‗lmagan 
miqdorda). Bir oy mobaynida zavodning 1000 ta ishchilarining har biri 150 soatdan 
ishlaydilar. Zavod bir oyda avtomobillarni ishlab chiqarish uchun kamida 900 tonna 
po‗lat sarflashi mumkin. 
Bundan maqsad shundan iboratki, avtomobillarning har bir modelidan tanlab 
shunday assortimentli va shunday miqdorda ishlab chiqarish kerakki, natijada u 
korporatsiyaga maksimal foyda keltirsin. Ayni paytda resurslarni, ya‘ni vaqtni, 
zavoddagi ishlab chiqarish quvvatlarini va xomashyoni (po‗latni) tejash zaruriyatini 
saqlash lozim. 

---

150 
Hisob-kitoblar asosida ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy rejalashtirish 
bo‗limi tomonidan ishlab chiqilgan me‘yorlar yotadi. Ushbu me‘yoriy ma‘lumotlar 
ushbu jadvalda keltirilgan. 
Mahsulot 
modeli 
Po„latni sarflash 
miqdori 
Vaqtni sarflash 
me‟yorlari 
Bir-birlik mahsulotdan 
olinadigan foyda 
W (Xat) 
0,76 
80 
625 
X (Sedan) 
1,00 
130 
825 
Y (Jip) 
0,72 
110 
600 
Z (Vagon) 
1,50 
140 
1200 
Optimallashtirish masalasida mavjud ma‘lumotlar to‗plami va ularning 
mazmunini ko‗rib chiqaylik: 
avtomobillarning har bir modeli turi – bu 
W, X, Y, Z
o‗zgaruvchilar; 
resurslar bo‗yicha limit – bu asosiy chegaraviy shartlar; 
korxona quvvatlari va dilerlar buyurtmalari – bu avtomobillarni ishlab 
chiqarishning quyi va yuqori chegaralari (qo‗shimcha chegaraviy shart); 
maksimal foyda – bu maqsad funksiya; 
maksimal foydaga erishtiruvchi shunday miqdorda ishlab chiqariladigan 
modellar va buyurtmalar soni – bu masala yechimi. 
Chegaraviy shartlarni muhokama qilamiz va biroz soddalashtiramiz. Birinchi 
chegaraviy shart 
1000
Z
Y
X
W
ko‗rinishida bo‗ladi. 
Lekin ma‘lumki, zavod kamida 500 dona avtomobil ishlab chiqarishi kerak, 
shuning uchun ikkinchi chegaraviy shart 
500
Z
Y
X
W
ko‗rinishida bo‗ladi. 
Metall sarfi bir oyda 900 tonnadan oshmasligi kerak, shuning uchun uchinchi 
chegaraviy shart shartli ravishda quyidagicha yoziladi: 
(
W
metall) + (
X
metall) +(
Y
metall) + (
Z
metall) 900. 

---

151 
Har oyda zavod ishchilari sarflaydigan soatlar miqdori 150000 dan oshmasligi 
kerak, ya‘ni to‗rtinchi chegaraviy shart shartli ravishda quyidagi ko‗rinishga ega: 
(
W
soatlar) + (
X
soatlar) +(
Y
soatlar) + (
Z
soatlar) 150000. 
Shunday qilib, quyidagi chiziqli tengsizliklar tizimiga ega bo‗lamiz: 
.
500
,
150000
140
110
130
80
,
900
5
,
1
72
,
0
76
,
0
,
1000
Z
Y
X
W
Z
Y
X
W
Z
Y
X
W
Z
Y
X
W
Shuni aytish kerakki, 
W, X, Y, Z
0 shartlarini keltirmadik, chunki jadval 
protsessorlari o‗zgaruvchilarni musbat haqiqiy sonlar deb faraz qiladi. 
Avtomobillarnig har bir modeliga qo‗yiladigan qo‗shimcha chegaraviy shartlar 
talab bilan bog‗liq bo‗lib, dilerlarning barcha buyurtmalari orqali ifodalanadi va 
ushbu misolda sodda ravishda aniqlangan: dilerlar har bir turdagi avtomobildan 
kamida 100 dona va ko‗pi bilan 700 dona avtomobillarga buyurtma beradi. Haqiqiy 
sharoitda avtomobillarning har bir modeliga turlicha buyurtmalar bo‗lishi mumkin. 
Bunda buyurtmaning quyi chegarasi dilerlar punktining zararsiz nuqtasi bilan bog‗liq, 
yuqori chegara esa mumkin bo‗lgan maksimal talab bilan bog‗liq bo‗ladi.