M muminova biznes-jarayonlarini modellashtirish



Yüklə 1,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə92/93
tarix13.06.2023
ölçüsü1,67 Mb.
#129488
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93
Biznes jarayonlarini modellashtirish @iqtisodchi kutubxonasi

Интернет сайтлари 
16. www.gov.uz – Ўзбекистон Республикаси ҳукумати портали. 
17. www.cer.uz – Иқтисодий тадқиқотлар маркази сайти. 
18. www.stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси сайти. 
19. www.kpms.ru – Бизнес-жараѐнларини моделлаштириш бўйича Россия 
Федерацияси сайти. 
20. www.intalev.ru – Бизнес-жараѐнларини моделлаштириш бўйича Инталев 
компанияси сайти. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


163 
GLOSSARIYLAR 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi  
Atamaning
rus tilida 
nomlanishi  
Atamaning 
o‟zbek tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma‟nosi 
Economy 
Экономика 
Iqtisodiyot 
– mulkchilikning turli shakllariga 
asoslangan 
xo‗jaliklardan, 
xo‗jaliklararo, 
davlatlararo 
birlashmalar, 
korporatsiyalar, 
konsernlar, qo‗shma korxonalar, moliya 
va 
bank 
tizimlaridan, 
davlatlar 
o‗rtasidagi 
turli 
iqtisodiy 
munosabatlardan iborat o‗ta murakkab 
ijtimoiy tizim. 
Buisness 
process 
Бизнес-процесс Biznеs-jarayon – bu opеratsiyalar tizimiga kiritilgan 
opеratsiya bo‗lib, uning maqsadi tizimga 
kiruvchi opеratsiyalarga hamda boshqa 
tizimlarga 
tovarlar/xizmatlar 
ishlab 
chiqarish va yеtkazib bеrish hisoblanadi. 
Engineering 
of business 
Инжиниринг 
бизнеса 
Biznеs 
injiniringi 
– 
kompaniya 
tomonidan 
o‗z 
maqsadlariga mos ravishda, biznеsni 
loyihalashtirishda qo‗llaniladigan usullar 
va yondashuvlar to‗plamidir. 
Reengineerin

Реинжиниринг 
Rеinjiniring 
– korxona faoliyatini yaxshilash uchun 
kеskin, sakrash yo‗li bilan ishbilarmon 
jarayonlarni qayta qurish, yoki qayta 
loyihalashtirishdir. 
Information 
Technology 
Информационн
ые технологии 
Axborot 
tеxnologiyalari 
– biznеs jarayonlarini amalga oshirishda 
ma‘lumotlarni yig‗ish, qayta ishlash, 
saqlash 
va 
uzatishning 
komplеks 
vositalari. 
Function 
Функция 
Funksiya 
– bu qisqartirilgan biznеs-jarayoni 
bo‗lib, u o‗zining yеtkazib bеruvchi va 


164 
iste‘molchilariga, kirish va chiqishiga 
ega hamda o‗z navbatida kеyingi 
darajadagi funksiyalar bilan tushuntirib 
bеrilishi va ifodalanishi mumkin. 
Process 
Процесс 
Jarayon 
– 
―kirish‖larni 
―chiqish‖larga 
aylantiruvchi o‗zaro bog‗liq yoki o‗zaro 
ta‘sir qiluvchi faoliyat turlari to‗plami 
(ISO 9000:2000 tеrmini bo‗yicha). 
Process 
management 
Процессное 
управление 
Jarayonli 
boshqaruv 
– korxonada mavjud biznеs-jarayonlarni 
ma‘lum kеtma-kеtlikda amalga oshirish 
tartibi. 
Business 
model 
Модель бизнеса Biznеs modеli – korxonaning rеal mavjud yoki ko‗zda 
tutilayotgan faoliyatni aks ettiruvchi, 
biznеs-jarayonlarining formallashtirilgan 
(grafikda, jadvalda, matnda, bеlgilarda) 
ifodasidir. 
Modeling of 
business 
processes 
Моделирование 
бизнес-
процессов 
Biznеs-
jarayonlarini 
modеllashtirish 
– korxonaning pirovard maqsadlariga 
erishish uchun yangi biznеs modеlini 
tuzish jarayoni. 
Basic 
Processes 
Основные 
процессы 
Asosiy 
jarayonlar 
– qiymat qo‗shadigan jarayonlardir 
(markеting, yеtkazib bеrish, ishlab 
chiqarish va mahsulotga sеrvis xizmat 
ko‗rsatish). 
Supporting 
processes 
Обеспечивающи
е процессы 
Ta‘minlovchi 
jarayonlar 
– bu pirovard maqsadi mahsulot ishlab 
chiqarish 
hisoblangan 
biznеs-
jarayonlarining 
o‗zaro 
bog‗liq 
to‗plamidir. 
Process 
simulation 
Процессное 
моделирование 
Jarayonlarni 
modеllashtirish 
– 
biznеs-jarayonlar 
tarkibini 
hujjatlashtirish, tahlil qilish va ishlab 
chiqarish, jarayonlari bajarish uchun 
zarur rеsurslar bilan ta‘minlashni o‗zaro 
bog‗lashdir. 


165 
Economic 
activity 
Экономическая 
деятельность 
Iqtisodiy 
faoliyat 
– cheklangan iqtisodiy resurslardan 
unumli 
foydalanib, 
kishilarning 
yashashi, kamol topishi uchun zarur 
bo‗lgan hayotiy vositalarni ishlab 
chiqarish va iste‘molchilarga yetkazib 
berishga 
qaratilgan, 
bir-biri 
bilan 
bog‗liqlikda amal qiladigan turli-tuman 
faoliyatlar majmui. 
Production 
Производство 
Ishlab 
chiqarish 
– kishilik jamiyatining mavjud bo‗lishi 
va rivojlanishi uchun zarur bo‗lgan 
hayotiy ne‘matlarni yaratish jarayoni. 
Economic 
resources 
Экономические 
ресурсы 
Iqtisodiy 
resurslar 
– tovar ishlab chiqarish va xizmat 
ko‗rsatish jarayonlarida foydalanish 
mumkin bo‗lgan barcha vosita va 
imkoniyatlar majmui. 
Stock 
Акция 
Aksiya 
– qimmatbaho qog‗oz, u hissadorlik 
jamiyatini 
rivojlantirishga 
mablag‗ 
sarflanganligi dalolati bo‗lib, uning 
egasiga 
hissadorlik 
jamiyati 
foydasining 
bir 
qismini 
dividend 
tariqasida olish huququni beradi. 
Alternative 
costs 
Альтернативны
е издержки 
Alternativ 
xarajatlar 
– 
resurslardan 
eng 
samarali 
foydalanishdan voz kechish natijasida 
yo‗qotilgan imkoniyatlar bilan bog‗liq 
xarajatlar. 
Yoki 
iqtisodiy 
tanlov 
natijasida 
eng 
yaxshi 
alternativ 
variantdan olinadigan foydadan voz 
kechishni aks ettiruvchi xarajatlar. 
Principle 
alternative 
costs 
Принцип 
альтернативных 
издержек 
Alternativ 
xarajatlar 
tamoyili 
– noyob resurslardan foydalanish 
yo‗nalishlarining barchasidan olinadigan 
foyda va xarajatlar solishtiriladi va eng 
yuqori alternativ xarajatga ega bo‗lgan 


166 
variant tanlanadi. 
Fixed capital 
Основные 
фонды 
Asosiy fondlar – 
o‗zining 
buyum 
shaklini 
o‗zgartirmagan 
holda 
xo‗jalik 
faoliyatida 
ko‗p 
martalab 
foydalaniladigan mehnat vositalari. 
Association 
Ассоциация
Assotsiatsiya – xo‗jalik yurituvchi subyektlarning 
ixtiyoriy birlashmasi. 
Business 
Бизнес 
Biznes 
– tadbirkorlik faoliyati yoki insonlarning 
foyda olishga qaratilgan tadbirkorlik 
faoliyatidir. 
Business 
environment 
Внешняя среда 
бизнеса 
Biznesning 
tashqi muhiti 
– korxonaning faoliyat ko‗rsatishiga 
ta‘sir etuvchi barcha shartlar va tashqi 
muhit omillari. 
The market 
Рынок 
Bozor 
– sotuvchilar va xaridorlar o‗rtasidagi 
mahsulot sotish va xaridqilish bo‗yicha 
erkin munosabatlar tizimi. Bozorlar o‗z 
hududiy masshtabiga ko‗ra lokal, milliy 
va xalqaro bozorlarga bo‗linadi. Oldi-
sotdi obyekti bo‗lib, iste‘mol tovarlari, 
resurslar, 
(mehnat, 
kapital, 
yer, 
tadbirkorlik qobiliyati, axborot) va 
xizmatlar hisoblanadi. 
Market 
infrastructure 
Рыночная 
инфраструктура 
Bozor 
infra-
tuzilmasi 
– 
mahsulot 
(xizmatlar) 
ishlab 
chiqaruvchini iste‘molchi bilan yagona 
bozor makonida birlashtirib, ishlab 
chiqarish 
va 
iste‘mol 
ko‗lamlari 
o‗rtasidagi ziddiyatli bartaraf etuvchi va 
uning barcha ishtirokchilari oldilariga 
qo‗ygan maqsadlariga erishishlarini 
ta‘minlovchi muassasalar va vositachilik 
tarkiblari tizimi. 
Market 
Рыночное 
Bozor 
– bozordagi talab va takliflarning 


167 
balance 
равновесие 
muvozanati 
miqdoran va tarkiban bir-biriga muvofiq 
kelishidir. 
Market 
segmentation 
Сегментация 
рынка 
Bozor segmen-
tatsiyasi 
– ma‘lum belgi-alomatlar va savdo-
sotiqning 
shart-sharoitlariga 
qarab 
bozorni har xil qismlarga ajratish, 
tabaqalashdir. 
State 
ownership 
Государственна
я собственность 
Davlat mulki 
– davlatga tegishli bo‗lgan barcha 
mulklarning yig‗indisi. 
The income 
Доход 
Daromad 
– tadbirkorlik yoki boshqa faoliyat 
natijasida pul yoki natura shaklida 
olinadigan mablag‗lar. 
Diversificatio

Диверсификаци
я 
Diversifikatsiy

– ishlab chiqarishni ko‗pdan-ko‗p, bir-
biri bilan bog‗lanmagan turlarini bir 
vaqtda 
rivojlantirish, 
ishlab 
chiqarilayotgan 
mahsulotlar 
turini 
kengaytirish. 
The dividend 
Дивиденд 
Dividend 
– hissadorlik jamiyati foydasining 
(soliqlar 
to‗lanib, 
barcha 
qarz 
beruvchilar 
bilan 
hisob-kitob 
qilinganidan 
keyingi) 
hissadorlar 
o‗rtasida ular qo‗lidagi aksiyalarga 
mutanosib tarzda taqsimlanadigan qismi. 
The 
investment 
Инвестиция 
Investitsiya 
– foyda olish maqsadida sarmoyani biror 
korxonaga uzoq muddatli sarflash. 
Infrastructure 
Инфраструктура Infratuzilma 
– takror ishlab chiqarish shart-
sharoitlarini 
ta‘minlovchi 
ishlab 
chiqarish 
va 
noishlab 
chiqarish 
tarmoqlari majmui: transport, aloqa, 
konsalting, audit, injiniring. 
Manufacture 
Производство 
Ishlab 
chiqarish 
– biznes korxonalarining asosiy faoliyat 
turi bo‗lib, bu jarayon cheklangan 
resurslardan foydalangan holda amalga 


168 
oshiriladi. 
Production 
potentialities 
Производственн
ые возможности 
Ishlab 
chiqarish 
imkoniyati 
– berilgan texnologik rivojlanishda va 
barcha mavjud resurslardan to‗liq va 
samarali foydalangan holda jamiyatning 
iqtisodiy ne‘matlar ishlab chiqarish 
qobiliyati. 
Production 
function 
Производственн
ая функция 
Ishlab 
chiqarish 
funksiyasi 
– sarflanadigan ishlab chiqarish omillari 
miqdori 
bilan, 
ushbu 
omillardan 
foydalangan holda maksimal ishlab 
chiqariladigan 
mahsulot 
o‗rtasidagi 
bog‗liqlikni 
ifodalovchi 
matematik 
bog‗lanish. 
Economic-
mathematical 
methods 
Экономико-
математические 
методы 
Iqtisodiy-
matematik 
usullar 
– kompleks iqtisodiy va matematik ilmiy 
fanlarning umumiy nomi bo‗lib, ular 
yordamida 
iqtisodiy 
jarayonlarni 
o‗rganish vositalari ishlab chiqiladi. 
Economic 
resources 
Экономические 
ресурсы 
Iqtisodiy 
resurslar 
– 
iqtisodiy 
ne‘matlarni 
ishlab 
chiqarishda qatnashadigan elementlar 
(yer, 
mehnat, 
kapital, 
tadbirkorlik 
qobiliyati va axborot) 
Small 
enterprise 
Малое 
предприятие 
Kichik 
korxona 
– «O‗zbekiston Respublikasida kichik 
korxonalar to‗g‗risidagi Nizom» ga 
muvofiq, mulkchilik shakllaridan qat‘iy 
nazar, yuridik shaxs huquqlariga ega 
bo‗lgan mustaqil xo‗jalik subyekti 
kichik korxona hisoblanadi. 
Classification 
Классификация Tasniflash 
– jarayon va hodisalarni ma‘lum bir 
belgilar 
va 
xususiyatlar 
bo‗yicha 
ajratish. 
The concept 
Концепция 
Konsepsiya 
– ma‘lum bir muammoni yoki vaziyatni 
hal 
etish 
hamda 
rivojlantirishga 
qaratilgan nuqtai nazarlar tizimi. 


169 
Conjuncture 
Конъюнктура 
Kon‘yunktura – 
bozor 
mexanizmi 
sharoitlarida 
rivojlanishning 
qonuniyatli 
shakllari 
davlat tomonidan tartibga solinishi va 
raqobatning, 
iste‘molchilar, 
korporatsiyalar 
hamda 
davlat 
muassasalari va korxonalari tomonidan 
qaror qabul qilishdagi mutaqillikning 
muvozanati 
bilan 
belgilanuvchi 
jarayonlar: muayyan iqtisodiy faoliyat 
omillari va shart-sharoitlari yig‗indisi. 
The enterprise 
property 
Собственность 
предприятия 
Korxona mulki – korxonaga tegishli asosiy fondlar va 
aylanma mablag‗lar, shuningdek, boshqa 
moddiy va moliyaviy resurslarni o‗z 
ichiga 
oladi, 
ularning 
miqdori 
korxonaning mustaqil balansida aks 
etadi. 
Korxonaning 
mulki 
uning 
moddiy-texnika bazasi va mablag‗larini 
tashkil etadi. 
Mathematical 
modelling 
Математическое 
моделирование 
Matematik 
modellashtirish 
– 
o‗rganilayotgan 
jarayonlarni 
matematik tenglamalar va tengsizliklar 
ko‗rinishida ifodalash usulidir. 
Materials 
Материалы
Materiallar 
– ishlab chiqarish jarayonida tayyor 
mahsulotga aylanadigan har qanday 
moddiy buyumlar. 
Model 
Модель
Model 
– 
o‗rganilayotgan 
jarayonni 
kichiklashtirilgan holda, grafik, rasm, 
maketlar 
ko‗rinishida 
o‗rganishga 
aytiladi. 
Uniqueness of 
the blessings 
Уникальность 
благ 
Ne‘matlar 
noyobligi 
– biror tovar yoki resurs hajmining 
ma‘lum 
vaqt 
oralig‗ida 
chegaralanganligidir. 
The law of Закон 
Omillar 
– biror bir ishlab chiqarish omilidan 


170 
decreasing 
return 
of 
resources 
убывающей 
отдачи ресурсов 
mahsuldorligin
ing kamayish 
qonuni 
foydalanish oshib borganda (boshqa 
omillardan foydalanish o‗zgarmaganda), 
shunday bir nuqtaga erishiladiki, ushbu 
nuqtadan boshlab qo‗shimcha ishlatilgan 
omil 
ishlab 
chiqarish 
hajmini 
kamaytiradi. 
Optimality 
principle 
Принцип 
оптимальности 
Optimallik 
tamoyili 
– har bir faoliyatdan va resurslardan 
foydalanishda maksimal foyda olish 
Optimality 
Оптималлик
Optimallik 
– 
mavjud 
taqchil 
resurslardan 
foydalanish bo‗yicha eng samarali 
(qulay) variant. 
Competition 
Конкуренция
Raqobat 
– bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi 
firma 
va 
korxonalarning 
iqtisodiy 
musobaqasi. 
Analysis 
of 
regression 
Регрессионный 
анализ 
Regression 
tahlil 
– ikki va undan ortiq omillar o‗rtasida 
matematik 
bog‗lanishlarni 
aniqlash 
usuli. 
Regression 
Регрессия
Regressiya 
– bir necha nuqtalar bo‗yicha egri 
chiziqni aniqlashdir. 
The plan 
План 
Reja 
– biror natijaga erishish uchun oldinda 
belgilab 
olingan 
sxemaga 
asosan 
bosiqichma-bosqich 
harakat 
qilish 
jarayoni. 
Resources 
Ресурсы 
Resurslar 
– 
iqtisodiyotdagi 
ijtimoiy 
ishlab 
chiqarishda 
foydalaniladigan 
barcha 
zahiralar va texnologik omillarning real 
oqimlari. 
System 
Система
Sistema 
– o‗zaro bog‗liq elementlar to‗plami. 
Synthesis 
Синтез 
Sintez 
– 
tizimda 
faoliyat 
qilayotgan 
elementlarni bir butunga birlashtirib 
o‗rganuvchi usul. 


171 
The analysis 
Анализ 
Tahlil 
– o‗rganiladigan obyektlarni tashkil 
etuvchi elementlarga bo‗luvchi, ularning 
tizimdagi o‗rni va rolini tushuntirib 
beruvchi, shu bilan birga tizim tarkibini 
aniqlovchi usul. 
Technology 
Технология 
Texnologiya 
– tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar 
ko‗rsatish to‗g‗risidagi amaliy bilimlar. 
System 
structure 
Структура 
системы 
Tizim tarkibi – 
elementlar 
tarkibi 
va 
ularni 
birlashtirish usullari. 
Total costs 
Общие 
издержки 
Umumiy 
xarajat 
– qisqa muddatli oraliqda ma‘lum 
miqdorda mahsulot ishlab chiqarish 
uchun 
sarflangan 
o‗zgarmas 
va 
o‗zgaruvchan xarajatlar yig‗indisi. 
Firm 
Фирма 
Firma 
– ishlab chiqarish resurslari egalarining 
qarorlarini 
va 
manfaatlarini 
muvofiqlashtiruvchi 
institutsional 
tuzilma. 
Profit 
Прибыль 
Foyda 
– 
umumiy 
daromaddan 
umumiy 
xarajatlarni chegirib tashlangan qismi. 
Private 
business 
Частное 
предпринимател
ьство 
Xususiy 
tadbirkorlik 
– «O‗zbekiston Respublikasida xususiy 
tadbirkorlik to‗g‗risidagi Nizom» ga 
muvofiq xususiy tadbirkorlik alohida bir 
kishi yoki kishilar guruhi tomonidan 
shaxsiy daromad yoki foyda olish uchun 
o‗z 
mulkiy 
javobgarligi 
asosida, 
amaldagi qonunlar doirasida, yollanma 
mehnatni jalb qilgan holda amalga 
oshiriluvchi 
tashabbuskor 
xo‗jalik 
faoliyatini anglatadi. 
Marginal 
income 
Предельный 
доход 
Chekli 
daromad 
– qo‗shimcha bir birlik mahsulotni 
sotish natijasida umumiy daromadning 
o‗sgan qismi. 


172 
Marginal 
product 
Предельный 
продукт 
Chekli 
mahsulot 
– 
o‗zgaruvchan 
resurslar 
kombinatsiyasini 
kichik 
miqdorda 
qo‗shimcha sarfi hisobidan umumiy 
mahsulotning o‗sgan qismi. 
Marginal 
utility 
Предельная 
полезность 
Chekli naflik – naflik funksiyasidan biror bir ne‘mat 
o‗zgaruvchisi bo‗yicha olingan xususiy 
hosila. 
Marginal 
costs 
Предельные 
издержки 
Chekli xarajat – ishlab chiqarish hajmini kichik 
miqdorga (odatda bir birlikka) oshirish 
bilan bog‗liq bo‗lgan qo‗shimcha 
umumiy xarajat. 
Deviation 
Отклонение 
Chetlanish 
– haqiqiy natija bilan kutiladigan natija 
o‗rtasidagi farq. 
Elasticity 
Эластичность 
Elastiklik 
– biror o‗zgaruvchining bir foizga 
o‗zgarishi 
natijasida 
boshqa 
bir 
o‗zgaruvchining ma‘lum foiz miqdorga 
o‗zgarishini ko‗rsatuvchi miqdor. 
Exogenous 
variables 
Экзогенные 
переменные 
Ekzogen 
o‗zgaruvchilar 
– tashqi o‗zgaruvchilar bo‗lib, ular 
oldindan beriladi va modelga kiritiladi. 
Endogenous 
variables 
Эндогенные 
переменные 
Endogen 
o‗zgaruvchilar 
– model ichida, hisob-kitoblar asosida 
shakllanuvchi o‗zgaruvchilar. 
The 
fixed 
costs 
Фиксированные 
затраты 
O‗zgarmas 
xarajat 
– qisqa muddatli oraliqda mahsulot 
ishlab 
chiqarish 
hajmiga 
bog‗liq 
bo‗lmagan xarajatdir. 
Variable costs Переменные 
затраты 
O‗zgaruvchan 
xarajatlar 
– mahsulot ishlab chiqarish hajmiga 
bog‗liq bo‗lgan xarajat, ya'ni mahsulot 
hajmi 
oshganda 
yoki 
kamayganda 
o‗zgaradigan xarajat. 
Average 
income 
Средний доход 
O‗rtacha 
daromad 
– sotilgan bir birlik mahsulotga to‗g‗ri 
keluvchi daromad yoki pul tushumi. 
Average 
Средний 
O‗rtacha 
– umumiy mahsulotni ushbu mahsulotni 


173 
product 
продукт 
mahsulot 
ishlab 
chiqarish 
uchun 
sarflangan 
o‗zgaruvchan ishlab chiqarish omillari 
sarfiga nisbatiga aytiladi. 


174 
D. Rasulev, SH. Nurullayeva, N. Ro‗zmetova,
M. Muminova 

Yüklə 1,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   93




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin