M muxamedova

Taxtali bino. 
Toshli qurilmaga taalluqli asosiy ma’lumotlar. Tosh- 
dan ishlangan inshootlardan tashqari turli davrlarda ko‘p miqdorda taxtali 
binolar ham quriigan. Ayrim davlatlarda masalan, o‘rmonlarga boy b o i­
gan Rossiyada taxtali qurilishlar bir qancha vaqt davomida asosiy qurilish 
turlaridan boigan. XIII asrgacha rus shaharlari asosan taxtadan ishlangan 
binolardan tashkil topgan. Bu xomashyodan faqatgina turar joylar emas, 
balki monumental inshootlar, saroylar, krepostoy devori, chericovlar ham 
quriigan. Ulardan ko‘p qismi juda mustahkam boiib, bir necha yuz yil- 
largacha xizmat qilgan. Daraxt XIX asrgacha qurilishda keng qoilanilgan 
va hozirgi davrda ham undan foydalaniladi. Taxtali konstruksiya toshli va 
gishtdan ishlanganlaridan ko‘p tomonlama farq qiladi.
Yog'och inshootining asosiy konstruktiv elementlaridan biri to‘rtta 
yog‘och xodalardan tashkil topgan toj hisoblanadi, u to‘g‘ri burchakli yo­
ki kvadrat shaklda boiib, oxirgi tomonlari bilan bir-biriga tutashgan. 
Agar toj lari birini ustiga birini yotqizib qo‘yilsa, bunday qurilmadan - iz­
ba hosil boiadi yoki katak boiadi. Va u qurilish konturi bo‘yicha yopiq 
boiadi. Bunday yog‘och devorli qurilmalar to‘g‘ri burehak shaklida

---

boiib, yarmidan kesganda sakkiz qirrali boiadi. Qadimgi Rus me’mor­
chiligida birinchi boiib to‘rtlik, ikkinchisi - sakkizlik deyilgan. Yog‘och 
devorli qurilma barcha yog‘och inshootlari elementlarining mezoni kabi 
boigan. Izba qatorini birlashtirib va bir - biriga nisbatan turli xilda 
qo‘yib, umuman katta va turli shakldagi binolar kelib chiqishi mumkin.
Shuni e’tiborga olish kerakki, yog‘och izbalari hajmi gorizontal 
bo‘yicha yaxshi xoda uzunligida boiib, bir necha metrga yetgan. Bunday 
mezon bilan yog‘och qurilishlar moduli izbalar emas, balki xodalaming 
o‘zi ham boiishi mumkin.
Yog‘och binolar aslida toshli fundamentda qurilgan. Ungacha katta 
boimagan qurilishlarda bu fundament tekis qilirtmagan: alohida dumaloq 
toshlardan tashkil topib, inshootning burchakJari tagiga joylashtirilgan. 
Qadimgi rus qurilishlarila avvalo, xodalar yonma-yon taxlanib, o‘z 
xususiyatiga ko‘ra devomi pastki qalin qismlari va undan keyin baland 
qilib yog‘och devoriar ishlangan.
Yog‘och devorda deraza va eshiklar istalgan joyda ishlangan, lekin 
bino kontruksiyasiga zarar yetmaydigan qilingan. Deraza o‘mi teshlib, 
unga yog‘och korobkalar qo‘yiladi va deraza yoki eshiklar shunga 
joylashtirirar edi. Yog‘och inshootlaming pol va shift qismlari yog'och 
baikaiarga birlashtiriladi.Tomlari esa ikki tomonlama og‘gan yoki to‘rt 
tomonlama og‘gan boigan. Xo‘jalik inshootlarda bir tomonlama tomlar 
ko‘p qoilanilgan. To'sin oyoqlari teshilgan joylarga o‘rnatilib, oxirgi 
qism esa tashqari tomonga osilib, kamiz navesni tashkil qiladi.
Qadimgi qurilishda tomlar noodatiy murakkab dekorativ shakllarga 
ega boigan. Piramidasimon tomlar shatr deyiladi, ikki tomonga og‘gan -
«bochka» to‘rt tomonga og'masi - «kub» deb nomlanadi.