undan kech ham boshlanib, XVII asming so‘ngigacha davom etgan (masalan Vizantiya, qadimgi Rus). Aksincha, sharq mamlakatlarda (Xitoy, Hindistonda) o‘rta asrchilik bir muncha erta boshlangan. Lekin uning inqirozi cho‘zilib ketib, XIX asrgacha va undan keyinroq ham davom etgan. 0 ‘rta asrlar insoniyat kamolotining muhim davrini ifodalaydi. Bu davr keyingi jahon halqlari iqtisodiy va milliy madaniyatining rivoj lanishida muhim bosqich bo‘ldi. Uning taraqqiyotini tezlashtirish- da o‘zimng kuchli hissasini qo'shdi. 0 ‘rta asr arxitekturasi o‘z xarakteri jihatidan ommaviy arxitektura bo‘lib, uning yaratuvchisi esa halqdir. Gap shundaki, o‘rta asrlarda arxitektura keng halq ommasiga qara- tilgan. Quldorlik davrida jamiyatning ma’naviy fuqorolik huquqlaridan mahrum bo‘Igan qul o‘rta asrlarda huquqsiz xo‘jayinga qaram bo'lib qolgani holda jamiyat a’zosi deb tan olindi. Natijada o‘rta asr dehqonlari yagona jamoa, shaharlarda esa shahar kommunasi atrofida birlashib, feodallarga qarshi chiqa boshladilar. Feodalizmning paydo bo‘lishi u bilan bog‘Iiq bo‘lgan mahalliy ishlab chiqarish kuchlarining yuzaga kelishini, yirik shahar va qishloqlardan uzoqdagi joylarga ham
madaniyat yutuqlarinmg kirib kelishi ta’minlandi. Mamlakatning keng omma orasiga singi'sh davri boshlandi. Omma ham shu madaniyatni yaratuvchi kuchiga aylandi. Shu davrdan boshlab, milliy, o‘ziga xos arxitektura shakllana bordi. Ikkinchi tomondan, o‘rta asrlarda din feodallar ustidan hukumron va shu bilan birga, ularning ximoyachisi boiib qoldi. Ommani hukmron sinfga tobe qiluvchi qurolga aylandi. Shu maqsadda din tarqibotchilari arxitektura imkoniyatlaridan o‘z faoli-
