M muxamedova

Qo'shimcha adabiyotlar
1. Ubaydullayev X.M. Turar joy va jamoat binolarini loyihalashtirish 
tipologik asoslari. Т.: « 0 ‘qituvchi», 2009.
2. Бартенев И.А. Форма и конструкции в архитектуре. Л., 1998.
3. Бартенев И.А., Батажкова В. Очерки истории архитектурных 
стилей.М, 2001.
4. Бунин А.В., Саваренекая Т.Ф. История градостроительного 
искусства. -М., 1999.
5. Килпе Т.Л. Основы архитектуры,- М.; Высшая школа, 1999.
6. Тосунова М.И. Архитектурное проектирование.- М.; Высшая 
школа, 1998.
7. Сербинович П.П, Орловский Б.Й. Архитектура.- М.; Высшая 
школа, 2000.
KLASSITSIZM, AMPIR USLUBI ME’MORCHILIGI
Reja
1. Klassitsizm me’morchiligi haqida maiumot.
2. Angliyada klassitsizm davrining me’morchilikda namoyon 
boiish.
3. Klassitsizmning Germaniya davlatida yetakchi 
o‘rinni 
egallashi.
4. Fransiyada klassitsizm davrining rivojlanishi. Versal va Luvr 
saroylari tahlili.
5. Ampir uslubi.
XVII 
asrga xos yirik badiiy uslub - klassitsizm uslubidir. 
Klassitsizm so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, «klassikus», ya’ni 
«namuna» ma’nosini biJdirib, dastlab Fransiyaning yagona monarxiya 
davrida, XVI asrda paydo boidi va shakllandi. Klassitsizmning o‘ziga 
xos jihatlari dastlab XVII asming ikkinchi yarmida me’morlar Vinyola 
va Palladio ijodida sezila boshlandi. Klassitsizmga xos xususiyatiar 
me’morlikdagi shakllarning geometrik aniqligi va ritmi, mantiqiy

---

rejalashtiriIishi va keng koiamda antik me’morlik shakllaridan foyda- 
lanishda namoyon bo‘ldi. Klassitsizm uslubida ishlangan me’morlik 
kompozitsiyalarida order tizimi muhim rol o‘ynaydi. Me’mor 
ko‘pincha order va ulaming nisbati hamda shakllarini antik davrdagiga 
xos ifodalashga harakat qiladi. Bu usul asosan qirol saroylarida talab va 
didlarini qondirish uchun xizmat qildi. U o‘zida ilg‘or realistik 
qarashlami mujassamlashtirdi. Bino fasadlarida simmetrik holda 
joylashtirilgan. Bu bino me’morchiligida qat’iylik va salobatlilikni 
beradi. Bunda interyer ham xarakterli bo‘lib, unda ham yaxlitlik va 
ulug‘vor tantanavorlik mavjud bo‘lishi kerak. Ustunlar qatori va devor 
yuzasi tekisliklari ritmi bu yaxlitlik va tantanavorlik ko‘rinishiga 
halaqit bermasligi lozim. Mahobatli rangtasvir esa me’morlik 
yechimining yetakchiligiga halaqit bermasligi, mayin va nafis ranglar 
gammasi xonaning ulug‘vor va bahavo ko‘rinishiga xizmat qilishi 
lozim. Klassitsizm shahar qurilish san’atida ko‘proq ko‘rinadi425. 
Renessans va barokko uslubi tamoyillarini ijodiy o‘zlashtirgan tarzda 
ko'rindi va rivojlandi. Tabiat ko‘rinishlari me’morlik kompozitsi­
yalarida, majmualarida hisobga olinib, klassitsizmning talablari asosida 
o‘zlashtirildi. XVIII asrda yunon va Rim tarixi bo‘yicha qilingan 
kashfiyotlar, Pompey, Gerkulanum kabi qadimiy shaharlaming 
ochilishi, nemis olimi va san’atshunoslari Gyote va Vinkelmanlaming 
ilmiy nazariy faoliyatlari klassitsizm uslubi rivojlanishiga turtki boidi. 
Antik san’atga qiziqish yanada ortdi. XVIII asr oxiri XIX asrda esa bu 
uslub jahon san’atida yetakchi badiiy uslublardan biriga aylandi. 
Nafaqat Yevropa, balki Osiyo, Amerika qit’alarida ham shu uslubda 
asarlar yaratildi. Albatta, yukoridagi badiiy-uslub yo'nalish o‘z-o‘zicha 
emas, balki boshqalari bilan uzviy munosabatda bo‘ldi. Birining ta’siri 
boshqa birida o‘z aksini topdi. Bu o‘zgarish va ta’sirlar, eng awalo, u 
yoki bu mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy tuzum, tarixiy sharoit 
bilan uzviy bogiiq boidi. XVII asrda Italiya, Ispaniya, Flamandiya, 
Gollandiya va Fransiyada milliy badiiy maktablar mavjud edi,
425 Histoiy o f Architecture A.D.F.Hamiin. A. M. Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture, 
COLUMBIA, UNIVERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P.!82(Classicism in architecture developed during 
the Italian Renaissance, notably in the writings and designs o f Leon Battista Alberti and die work o f Fiiippo 
Brunelleschi. It places emphasis on symmetry, proportion, geometry and the 
r e g u l a r i t y
o f parts as they are 
demonstrated in the architecture o f Classical antiquity and in particular, the architecture o f Ancient Rome, o f which 
many ehamples remained. Orderly arrangements o f columns, pilasters and lintels, as well as the use o f semicircular 
arches, hemispherical domes.piches and aedicules replaced the more complex proportional systems and irregular 
profiles o f medieval buildings. This .style quickly spread to other Italian cities and then to France, Germany, England, 
Russia and elsewhere. In the 16th century, Sebastiano Serlio helped codify the classical orders and Palladio's legacy 
evolved into the long tradition o f PaUadian architecture. Building off o f these influences, the 17th-century 
architects Inigo Jones and Christopher Wren firmly established classicism in England.)
203

---

Skadinaviya mamlakatlari, Angliya, Germaniya, Avstriyada esa hali 
yuzaga kelmagan edi. Bu mamlakatlardagi notinchlik, turli urushlar (30 
yillik urush) bunga asosiy sabab boidi. XVIII asrga kelib vaziyat 
birmuncha o‘zgarib, yangi munosabatlar yuzaga kela boshladi. Me’­
morchilik iqtisodiy hayotning dolzarb muammolari bilan uzviy bogiiq 
holda rivojlana boshladi. Shu asrda milliy maktablar ham ко‘pay a 
boshladi. Ular orasida Fransiya badiiy maktabi Yevropa san’atida 
yetakchi o'ringa chiqdi. Angliyada san’at rivojlandi. Italiyada Venetsi­
ya badiiy maktabi, Germaniyada o‘ziga xos nemis san’ati ravnaq topib, 
ular jahon madaniyati taraqqiyotida o‘z o‘miga ega bo* ldi.
Angliya san’ati taraqqiyotidagi yangi bosqich XVII asr ikkinchi 
yarmidan me’morlikda namoyon bo‘la boshladi. Me’mor Inigo Jons 
(1573-1620) mumtoz me’morlikni dastlab A.Palladio ijodini targib 
etishdan boshladi va bu bilan ingiiz klassitsizmi prinsiplari 
shakllanishida muhim rol o‘ynadi. Bu xususiyat binoning fimksional 
tomoni qulayligi hamda uning badiiy bezatilishini uyg‘unlashtirib 
yuborishga, klassik shakllami aniq va erkin ishlatishga intilishda 
namoyon boidi. Jons boshlagan ishni keyin mashhur me’mor Kristofer 
Ren (1632-1723) davom ettirdi. U mumtoz shakllarga milliy, o‘ziga 
xoslik kiritishga harakat qildi. Uning mashhur va yirik asarlaridan biri 
Londondagi ulug‘vor va tantanali Avliyo Pavel ibodatxonasi 
binosidir426. Uning interyerlari, kompozitsiyasi o‘rta asr me’morligiga 
yaqin. U lotin butiga o‘xshaydi. Lekin bino konstruksiyasi va ayniqsa, 
undagi orderlar, katta gumbaz ishlanishi jihatdan mumtoz me’morlik 
tamoyillarini eslatadi va ingiiz klassitsizmining o‘ziga xos xususiyatini 
namoyon qiladi. Klassitsizm XVIII asr Angliya me’morligida yetakchi 
o‘rinni egalladi. U shahar va uning chekkasida qurilgan shaxsiy 
imoratlarda ham o‘z ifodasini topdi. Klassitsizmning ratsionalistik 
qat’iy uslublarda chekkaga chiqishga intilish dastlab ingiiz bog‘-park 
yaratish, past-baland joylar, soy va jarliklarda erkin rejalashtirilgan 
parklar yaratishga harakat qildilar. Bu so‘qmoq yoilar, daraxtlardan
426 
History o f Architecture A.D.F.Hamlin. A. M Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture, 
COLUMBIA, UNI VERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P.183 (The task o f designing a replacement structure was 
officially assigned to S ir Christopher Wren on 30 July 1669. He had previously been put in charge o f the rebuilding 
o f churches to replace those lost in the Great Fire. Моте than 50 City churches are attributable to Wren. Concurrent 
with designing St Paul's, Wren was engaged in the production o f his five