M muxamedova

shakllar 
mebellar, metall buyumlar va farfor buyumlarda ko’rish 
mumkin boigan.
Rus me’morchiligida modem turli xil eklektik uslublar, ayniqsa, 
barokko, murakkab dekorativ shakllar bilan har doim ham chiqisha 
olmagan. Modeming mazkur ko‘rinishini me’morchilikda XX asming 
birinchi yillarida qurilgan Leningraddagi Kitoblar uyi misolida ko‘rish 
mumkin.
1890-1900-yilIardagi ko‘pgina eklektik binolarda modem uslubi 
yaqqol sezilmaydi, oddiy an’anaviy me’moriy ustalarda modemistik 
tomonlarini anglash mushkul b o ig an .
Vaqtlar o‘tishi bilan modem murakkab dekorativlilikka qiziqa 
boshlaganlar - bino fasadlari ornamentlardan uzoqlasha boshlagan va 
me’morchilikning konstruktiv asosi birinchi planga chiqa boshlagan. 
Modem o‘zining so‘nggi, anchagina oddiyroq boigan konstruktivizm 
bilan chegaralangan ratsionalistik o‘miga o‘tib olgan. Bu jarayon har 
yerda bir xil kechmagan va murakkab boigan, lekin umumiy uslubiy 
o‘zgarishlar shu tariqa kechadi. Venadagi avstriyalik yirik me’mor Otto 
Vagner tomonidan yaratilgan yashash uyi so‘nggi modemga misol 
boiaoladi.
1920-yillarda turli davlatlarda qurilgan binolarda endi biz umuman 
boshqa uslubni ko‘ramiz, ya’ni konstruktivizmga yaqinlasha boshlan­
gan. Konstruktivizm me’moriy konstruksiyalami aniqlash tomonlariga 
yaqin bo ig an .
Konstruktivizmning vujudga kelishi yangi materiallar - beton, 
temirbeton, yirik qurilish texnikalarining paydo boiishi bilan bogiiq 
boigan. Buning natijasida quruvchi va me’morlar eng murakkab 
konstruktiv ishlami bajarish imkoniyatiga ega boiishadi. Ular o g ir va 
katta hajmli konstruksiyalami nozik va yengil, lekin mustahkam 
temirbeton kolonnalar bilan almashtirishga muvaffaq boiishadi. 
Taxtali yopish usullarini o‘miga kichik hajmli juda qattiq, mustahkam 
temirbetonlardan foydalana boshlashgan. Bundan tashqari shu 
xomashyolar yordamida oldingilari bilan taqqoslaganda ancha katta 
binolarda ishlatish qulayligi tugilgan. Ular bir necha metrgacha yengil 
konstruksiyada amalga oshirilgan.
Konstruktivizm me’morchilik amaliyotiga binolarning karkas 
konstruksiyali usulini olib kiradi. Tekis tomiar, shishalangan katta tekis 
qismlar shular jumlasidandir. Eski me’morchilikda mavjud boigan

---

binolar pastki qavatlarining devor va ustunlarini yirik shaklda ishlash 
yuqori qavatlardagiga nisbatan orqada qoladi. Endi birinchi qavatni 
yengillashtirish yoki umuman eski usuldan voz kechib, yangi usul bilan 
aimashtirishga erishganlar.
Yangi konstruksiyalarda binolar qurilishi anchagina qisqarib, 
ularning narxi ham sezilarli darajada arzonlashadi.
Shu davrda bino turlari almashinib, ulaming hajmlari ham o‘sib 
borgan. Amerikada mahsus sharoitlarda osmono‘par baland binolar 
qurilishiga imkoniyatlar tug‘ilgan va ular bir necha o‘n qavatdan iborat 
boigan. Aksariyat hollarda yirik univermaglar, mehmonxonalar, 
vokzal va aerovokzallar , portlar va boshqa binolar qurila boshlagan. 
Tabiiyki, endi ulami XIX asr o‘rtalaridagi binolari kabi kompozitsion 
yechimini topish mumkin bo'lmagan . 70 -80-100 qavatli binolami 
ustunlar, kamizlar bilan bezash umuman kerak boimagan. Bunday 
ulkan binolardagi turli bezaklar umuman ko£zga tashlanmaydigan 
sharoitga tushib qolgan.
Bulaming barchasi XX asrdagi yaratilgan binolaming yangi 
shakllarini, yangi zamonaviy me’moriy uslub, konstruktiv -geometrik 
shakllami aniqlab bergan.
Konstruktivizm hozirgi davrda ham G'arbda mavjud. Qurilish 
texnikasi rivojlanishda davom etib, u me’momi yangi me’moriy 
konstruktiv usullarni qoilashga olib keladi. Har bir shaxs o‘zining sof 
maqsadiga muvofiq boiib, o‘z uchastkasida hohlagan bino turini va 
turli qavatli qilib qurish huquqiga ega boigan. Masalan, Nyu -
Yorkdagi yetti - besh qavatli eski tipdagi uylar qatorida qurilgan yirik 
zamonaviy osmono'par binolami ko‘rish mumkin444.
444 
THE VISUAL ARTS: A HISTORY Hugh Honour, John Fleming. In memory o f John Calmann Copyright ©1982, 
1991, 1995, 2000 Fleming - Honour Ltd.Prentice HaH Inc.ADivison o f Person F iucadonUppci Saddle River, New 
Jersey 07458p-199-200. P.858(Constructivist architecture was a form o f m odern architecture that flourished in 
die Soviet Union in die 
1920s
and early 1930s. it combined advanced technology and engineering with an 
avowedly Communist social purpose. Although it was divided into several competing factions, the movement 
produced many pioneering projects and finished buildings, before falling out o f favour around 1932. It has left marked 
effects on later developments in architecture. Constructivist architecture emerged from the wider constructivist 
art movement, which grew out o f Russian Р вьо тш . Constructivist art had attempted to apply a three- 
dimensional cubist vision to wholly abstract non-objective 'constructions' with a kinetic element. After the Russian 
Revolution o f 1917 it turned its attentions to the new social demands and industrial tasks required o f the new regime. 
Two distinct threads emerged, the first was encapsulated in Antoine Pevsner’s and Naiim Gabo’s