Madaniyat tushunish demokratiya tushunchasi Yangi O‘zbekiston demokratik o‘zgarishlar

Demokratiya — (qadimgi yunoncha: δημοκρατία — „xalq hokimiyati“) — barcha insonlar tenglik bilan kollektiv qarorga kelish imkoniga ega siyosiy tuzum. Demokratiyada fuqarolar erkinligi va tengligi qonunlarda mustahkamlangan, xalq hokimiyatchiligining vosita va shakllari amalda oʻrnatilgan va yuzaga chiqarilgan boʻladi. Demokratiya davlat bilan inson munosabatlarini belgilaydi.
Demokratiyaning asosiy talablari koʻpchilik hokimiyati, fuqarolar teng huquqligi, ular huquq va erkinliklari himoyalanganligi, konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligi, hokimiyatning boʻlinishi, davlat boshligʻi va vakolatli organlarning saylab qoʻyilishidir. Demokratiyaning bevosita demokratiya (asosiy qarorlar yigʻilishlarda bevosita barcha fuqarolar tomonidan yoki referendumlar yoʻli bilan qabul qilinadi) va vakillik demokratiyasi (qarorlar saylab qoʻyiladigan organlar tomonidan qabul qilinadi) shakllari bor.
Kishilik jamiyati paydo boʻlgandanoq, demokratiyaning kurtaklari bor edi va u hozir eng taraqqiy etgan mamlakatlarda ham oʻzining soʻnggi choʻqqisiga erishganicha yoʻq. Davlat bilan birga vujudga kelgan demokratiya insoniyat tarixi davomida turli milliy-madaniy shart-sharoitlarga moslasha borgan. Har bir davlatda, millatda oʻziga xos qadriyatlar, mentalitet, anʼanalar mavjuddir. Ular jamiyatdagi demokratik jarayonlarga katta taʼsir koʻrsatadi, binobarin demokratik muassasalarni shakllantirishda mazkur omillar, albatta, hisobga olinadi.
Demokratik davlatda inson manfaati, qadr-qimmati, hayoti har narsadan yuqori turadi. Bunday davlat oʻzini oʻzi boshqarish, koʻp partiyalilik, ommaviy axborot vositalarining erkin boʻlishi, fikrlar xilma-xilligiga sharoit yaratadi. Biroq demokratiya hamma narsada xohlagancha erkinlik emas, qonunga asoslangan erkinlikdir. Demokratiyaning ajralmas qismi intizom, qonunlarni hurmat qilish, boshqalarning haq-huquqini himoya qilishdir. Demokratiya tartibotlari huquqiy davlatda mukammal rivojlanib boradi.
“Demokratiya” ko‘p ma’no va tushunchalarga ega, ammo ular ushbu hodisaning
faqat ba’zi jihatlarini tavsiflaydi. Bugungi kunda olimlar orasida ko‘plab
munozaralarga sabab bo‘lgan yagona ta’rif mavjud emas. Shunga qaramay,
tadqiqotchilar zamonaviy demokratiya bir qator prinsiplarga asoslanadi, ularsiz uning
ishlashi mumkin emas. Ushbu prinsiplarga hokimiyatni ajratish tizimi, xalq
suvereniteti, respublika boshqaruv shakli, parlamentarizm, erkin saylovlar,
plyuralizm kiradi, bu ijtimoiy, madaniy va siyosiy rang-baranglikni belgilaydi va
hokazo. Hayotning barcha sohalarida davlat-jamiyat munosabatlarining asosiy
tartibga soluvchisi sifatida konstitutsionalizm, ayniqsa, uning rivojlanishining hozirgi
bosqichida dolzarbdir.
Har bir demokratik davlat huquqiy islohotlarga intiladi. Uning rivojlanishi
jamiyatning o‘zi belgilagan va shuning uchun u tomonidan tartibga solinadigan
muayyan chegaralar doirasida sodir bo‘ladi. Bunday chegaralar asosiy qonun yoki
Konstitutsiya bilan mustahkamlangan. Asosiy qonun sifatida davlat faoliyati
chegaralarini belgilab, davlat mexanizmi tuzilmalari faoliyat yo‘nalishlari, shakllari
va usullarini belgilaydi, shuningdek, davlat hokimiyati va uning fuqarolar bilan
munosabatlarini tartibga soladi.