Madaniyat va madaniyatlararo aloqalar

3-mavzu / 4 soat / 2 juftlik MADANIYAT VA MADANIYATLARARO ALOQALAR

Mashg`ulot maqsadi:

Fan bo’yicha o’rganiladigan barcha mavzular bo’yicha malaka va ko’nikmalarga ega bo’ladilar.

Mavzuni o’rganish natijasida talaba:

Talabalar madaniyatlararo aloqa fani haqida umumiy tasavvurga ega bo’ladilar.

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati:

Ш.Усманова, Г.Рихсиева. Маданиятлараро мулоқот. Ўқув қўлланма. Т.: - 2017. – 135 б.

1.1 Madaniyatlararo aloqaning shakllanishi va rivojlanishi

Madaniyatlararo aloqaga oid tadqiqotlar negizini Ikkinchi Jahon urushidan keyin Amerika Qo‘shma Shtatlarining xalqaro miqyosdagi nufuzining ortishi bilan bog‘lash mumkin. Bu davrda xorijiy davlatlarda faoliyat yuritayotgan hukumat vakillariva ishbilarmonlarning turli madaniyat vakillari bilan ishlash uchun hali tayyor emasligi sezilib qoldi. Bunga javoban AQSh hukumati tomonidan 1946-yilda “Diplomatik xizmat haqida”gi Qonun qabul qilindi va Dimlomatik xizmatlar instituti – Foreign Service Institute (FSI) tashkil etildi. Dimlomatik xizmatlar instituti qoshida xorijga yuboriladigan kadrlar uchun maxsus tayyorlov kurslari ochilib, ularni rivoshlantirish uchun Edvard T. Hall boshchiligidagi antropolog olimlar va tilshunoslar (Ray Birdwhistell va George Trager) jalb etildi. Bu davrda madaniyatlararo o‘quv materiallari deyarli mavjud emasdi. Shuning uchun o‘quv materiallar kurslarga jalb etilgan mutaxassislar tomonidan tayyorlandi.

“Madaniyatlararo aloqa” tushunchasi birinchi marta 1954-yilda G.Trager va E. Hallning “Madaniyat va kommunikatsiya. Tahlil modeli” nomli asarida ilmiy muomalaga kiritilgan. Mazkur asarda “madaniyatlararo aloqa” insonning o‘z istaklari yo‘lida intilishi lozim bo‘lgan ideal maqsadi, uni o‘rab turgan tashqi dunyoga yaxshiroq va samaraliroq moslashishi sifatida talqin qilindi. Shuningdek, asarda madaniyat va kommunikatsiyani o‘rganishning yangi usullari ishlab chiqildi. Shu tariqa madaniyatlararo muloqot yo‘nalishi shakllantirildi va u hozirgi kunda tadqiqotchilar tomonidan nazariy jihatdan yetarli darajada rivojlantirib kelinmoqda.

Dimlomatik xizmatlar instituti tomonidan katta qiziqish bildirilgan hodisalardan biri noverbal muloqot edi. Kommunikatsiyaning noverbal jihatlari tilshunoslar tomonidan atroflicha tadqiq etildi. Tilshunoslar noverbal muloqot ham xuddi til singari madaniyatga bog‘liq bo‘ladi, degan xulosaga keldilar. Madaniyat va kommunikatsiya tadqiqining muboshiri bo‘lgan E. T. Hallning “Sukut tili” - The Silent Language (1959) va “Yashirin jihat” - The Hidden Dimension (1966) kabi asarlari yangi yo‘nalishning shakllanishiga asos bo‘ldi.

Dimlomatik xizmatlar instituti xodimlari tomonidan hukumat vakillarining madaniyat va kommunikatsiya nazariyasi emas, balki ularni ko‘proq xizmatga boradigan mamlakatlardagi boshqaruv tamoyillari qiziqtirayotgani aniqlandi. E. T.

Hallning xorijga yuboriladigan kadrlarlarni maxsus tayyorlov kurslari uchun o‘quv materiallarini rivojlantirishdagi asosiy strategiyasi turli madaniyatlar orasidagi farqlarni o‘rganish edi. Dimlomatik xizmatlar institutida E. T. Hall bilan birga ishlaydiganlarning aksariyati turli tillarda so‘zlashadigan farqli madaniyat vakillari bo‘lgani uchun bu yerda madaniyat farqlari haqidagi nazariyani ishlab chiqish imkoniyat katta edi. Masalan, u italyanlar suhbat chog‘ida bir-birlari bilan juda yaqin turishini, yunonlar o‘zaro muloqotda qo‘l harakatlarini ko‘p ishlatishlarini, yoki xitoyliklar so‘zlashuv paytida juda kam qo‘l harakatlaridan foydalanishlarini kuzatishi va tajribalarini tasdiqlash uchun turli madaniy guruh a’zolaridan maslahat olishi mumkin edi. Bugungi kunda ham madaniyatlararo aloqa sohasida yaratilgan ko‘pchilik o‘quv qo‘llanmalarida ushbu tamoyilning saqlanib qolganligini ko‘rish mumkin.

Madaniyatlararo aloqani tasvirlashda dastlab madaniyatni klassik tushunishdan foydalanildi. Bunda milliy yoki etnik madaniyatning me’yorlari, qadriyatlari, strukturalari va artefaktlari nazarda tutildi. Hozirgi kunga kelib, madaniyatni dinamik tushunish ustuvorlik qilmoqda. Ya’ni, madaniyat har qanday ijtimoiy guruhning (masalan: shahar madaniyati, avlodlar madaniyati, tashkilotlar madaniyati) turmush tarzi, fe’l-atvori, me’yorlari, qadriyatlari va h.k. tizimi sifatida talqin qilinmoqda.

2.1.Dominant madaniyat.

Agarda biz bir guruh odamlarni madaniyat deb atasak, unda biz ko’plab boshqa jamiyatlardek bu atamani dominant madaniyat deb qo’llaymiz.AQSHning muhokamalarida ushbu guruxni ifodalash uchun ko’plab atamalar ishlatilgan.O’tmishda soyabon madaniyati, an’anaviy madaniyat, Amerikaliklar yoki Yevropalik kabi izohlar ishlatilgan. Biz dominant madaniyat atamasini afzal ko’ramiz, chunki bu biz gaplashayotgan guruh qudratli ekanligini anglatadi.

• 
  Dominant guruh Amerika jamiyatida Atlantika dengizi bo’yida joylashgan ingliz millatiga mansub odamlar paydo bo’lib, asta-sekin hudud ustidan siyosiy,iqtisodiy va diniy vaziyatni kengaytirdi. Tarixan Qo’shma shtatlarda oq tanli erkaklar hukmronlik talablariga javob berishadi va ushbu mamlakat paydo bo’lganidan beri shunday bo’lgan. Garchi oq tanli erkaklar AQSH aholisining 40%kamrog’ini tashkil qilsalar ham, bu ularning sonini emas, ularning hokimyat mavqe va nazorati darajasiga yordam beradi. Oq tanli erkaklar hukmron madaniyatning markazida, chunki ularning hokimyat pozisiyalari turli hil siyosiy, iqtisodiy va diniy muassasalar tomonidan yuborilgan xabarlarning mazmuni va vazifalarini aniqlash va boshqarishga yordam beradi. Ta’kidlash joizki, hislar, aloqa shakllari, e’tiqodlar va qadriyatlarga katta ta’sir ko’rsatadigan dominant guruh barcha madaniyatlarga xos xususiyatdir
  
• 
  Ushbu guruhlar o’z kuchlari uchun asos sifatida foydalanadigan narsalar(pul,qo’rquv,harbiy harakatlar va boshqalar) madaniyatdan madaniyatgacha farq qilishi mumkin, ammo har holda,hukmron guruh o’z yo’lini tutadi. Barak Obamaning AQSH Prezidenti etib saylanishi, tarixan hokimyat tarqalishining boshlanishidan darak beradi.
  

ALOQA.

• 
  Muloqotning insoniy xulq-atvorga ta’siri va ahamiyati Kiting tomonidan yozilganida: ”Aloqa kuchli:u bizning yonimizga sheriklar olib keladi yoki raqiblarimizni tarqatib yuboradi, bolalarni ishontiradi yoki ogohlantiradi va o’rtamizdagi murosaga yoki urush chizig’iga asos bo’ladi” deb yozadi. Uning aytishicha, muloqot-sizning e’tiqodlaringiz, qadriyatlaringiz, g’oyalaringiz va his-tuyg’ularingiz bilan bo’lishish qobilyatingiz inson bilan bo’lgan barcha aloqa markazida joylashgan. Odamlar Kanadadagi bir shaharda, Hindistonning qishloqlarida, Isroilning fermasida yoki Braziliyaning Amazondagi yomg’irli o’rmonlarida bo’lishidan qat’I nazar, ular o’zlarining fikrlari va his-tuyg’ularini boshqalar bilan baham ko’rishga harakat qilganda, huddi shu faoliyatdan foydalanishadi.
  
• 
  Ingliz davlat arbobi Benjamin Disraelining: “Men defitsitlardan nafratlanaman” deb yozishi uchun asosli sabab bor edi. Defisiyalar kerak bo’lsa-da, ular noqulay bo’lishi mumkin. “Aloqa” so’zi bu borada keltirilgan holatdir
  
• 
  Muloqot,bitta sur’at emas,balki kinofilmga uxshaydi. Aloqa paytida so’z yoki harakat muzlatilmaydi darhol boshqa so’z yoki harakat bilan almashtiriladi.