Maden Terimleri Sözlüğü -a abataj

TERSİP KONİSİ, 1) Lavvardan çıkan suların içinde bulunan katı maddelerin çöktürülmesi için kullanılan koni biçimindeki havuz. 2) Kullanılmış olan suyun tekrar kazanılması veya çevreye zarar vermemesi için suyu dinlendiren ve içindeki partiküllerin çökelmesini sağlayan havuz. —> Çökeltme havuzu.

TERS KEPÇE, 1) Özellikle kanal kazı işlerinde kullanılan özel kepçe ile teçhiz edilmiş ekskavatör. 2) Bekhu (Backhoe). ––> Şekil, Bager.

TERS SİRKÜLASYON, Devamlı numune alınması gereken hallerde, alışılmışın aksine sondaj sıvısının kuyuya çevre boşluğundan verilip takım dizisi içinden yükselerek yeryüzüne gelmesi olayı.

TERTİP, Vardiya başlarında ve sonlarında yapılacak işleri belirlemek ve yapılan işler hakkında bilgi alışverişinde bulunmak için yapılan düzenleme çalışmaları. Uzun ayak sistemiyle üretim yapan bir ocakta günlük tertip üç vardiyaya göre yapılır.

TESADÜFİ HATALAR, Topoğrafik ölçüm-lerde; meydana gelişleri ölçme yeteneğinin farklı olmasından ve âlet hassasiyetinin sınırlılığından ileri gelen kaçınılmaz hatalar. Sistematik hatalardaki gibi bir kurala bağlı değildir ve dengeleme hesabı kapsamına girer. Örneğin; aynı uzunlukta veya aynı açıya ait birden fazla ölçü değeri aynı sonucu vermez. Ölçü sayısı arttırıldıkça gerçek ölçüden (+) ve (-) yönde meydana gelen sapmalar sayıca birbirine eşit hale gelir. Bunun için ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması alınır. 2) Belirsiz hatalar. 3) Düzensiz hatalar.

TESHİN KÖMÜRÜ, Binaları ısıtmak için kullanılan kömür.

TESKA AYIRICISI, Sığ ağır ortam (ağır mayi) ayırıcısı. —> Statik ağır ortam (ağır mayi) ayırıcıları, Kömür yıkama yöntemleri, —> Şekil.

TESLİM TAŞI, Bektaşilerin boyunlarına taktıkları 12 imama izafeten 12 köşesi olan ve Hacıbektaş taşı veya Balım taşından yapılan süs. Teslim taşı köşeli yıldız görünümünde yassı ve irice bir taştır.

TESTERE VİDASI, Taşıyıcı dış yüzeyi hemen hemen mil eksenine dikey sırt yüzeyi ise eksenle 30½ açı yapan vida şekli. Bunlar yük altındaki her cins milde kullanılır.

TESVİYE MÜNHANİSİ, 1) Deniz seviye-sinden belirli yüksekliklerdeki yatay düzlemler ile yeryüzünün ara kesitini gösteren eğri. 2) Tesviye eğrisi. 3) Eşyükseklik eğrisi.

TESVİYE RUHU, 1) Bir düzlemi veya doğruyu yatay ve düşey duruma getirmek veya bunların durumunu kontrol etmek için kullanılan gereç. 2) Kabarcıklı düzeç. 3) Su terazisi. —> Su düzeci.

TEZKERE-İ SAMİYE , Zonguldak kömür havzasının sınırlarını 1910 yılında Ereğli Karataşsuyu-Kuzu Köyü-Kızılkiriş Dağı-Yenice-Kapı suyu olarak belirleyen kanun.Bu sınırların içi kömür üretimine verilmiş olup, Padişahın özel malı olarak kabul edilmiş ve önceden verilmiş tapular hariç, kimseye özel tapu verilmemesi kabul edilmiştir.Bu kanun bugün de geçerli olup bu sebepten Zonguldak’taki pek çok yapının tapusu yoktur. Bu sınırlar 1953’de 4/1922 sayılı kararname ile Karadeniz Ereğli-Göldağı-Kalegöl-Amasra olarak daraltılmış, daha sonra 1958’de 4/9925 sayılı kararname ile, Karadeniz-Ereğli-Devrek-Yenice-Karabük-Araç-Kastamonu-İnebolu olarak genişletilmiş, 1968’de 6/10692 sayılı kararname ile bu sınırlara Karadenizin karasuları eklenmiştir. —> Havza-i Fahmiye.

TEZYİDİ BEDEL DAVASI, Kamulaştırma bedelini az bularak bu bedelin artırılması için açılan dava.  —> Tenkisi bedel davası.

THOMAS METODU, 1) Silisi az, fosforu fazla olan sıvı piklerin indirgenmesi suretiyle çelik üretim metodu. Bu metodun uygulandığı konverterler bazik karakterli refrakter malzeme ile astarlanır. Bünyedeki fosfor; ancak manganez, silisyum ve karbon tamamen okside olup pik bünyesinden ayrıldıktan sonra okside olur. Fosforun oksidasyonu, karbonun yanması sonucu konverter ağzından çıkan alev kesildikten sonra, kısa bir zaman süresi içinde meydana gelir. Şarja kalker ilave etmek suretiyle cürufun çok bazik karakterli olması ve aynı zamanda fosforun kalsiyum fosfat bileşiminde bağlanması temin edilmiş olur. 2) Bazik besemer metodu.

T- IŞINLARI, Mikro dalga ile kızılötesi arasında yeralan elektromagnetik dalga. “T” terahertz’i simgelemektedir. Sözkonusu elektromanyetik dalgaların saniyede bir trilyon titreşimli bir frekansı bulunmaktadır. T ışınlarının “Yumuşak” ışınlamasıyla  daha az ışınlama olmasına rağmen, “sert” röntgen ışınlarına göre daha net görüntü elde edilebilmektedir. Amerikalı bilimadamları, insan organlarının ve cansız nesnelerin radyografisini alabilmek için gelecekte başarı vaadeden T- Işınları yöntemini geliştirmişler ve röntgen ışınlarının kullanıldığı yerlerde T-Işınlarından yararlanmayı düşünmektedirler.

Çözülme kapasitesinin 0,15 mm olduğunu bildiren bilimadamları, yeni yöntemin havalimanlarında yolcu bagajında silâh olup olmadığının saptanmasında, sanayide silisyum çiplerinin incelenmesinde, tıbbi alanda röntgen ışınlarının kullanıldığı yerlerde, kemik yoğunluğunun ölçümlerinde ve yumuşak dokunun tomografisinin alınmasında kullanılacağını ve daha net görüntüler elde edileceğini belirtmektedirler.

TIBBİ REHABİLİTASYON, Hastalanan yahut sakatlanan kimsenin kaybolan fonksiyonlarının düzeltilmesi için işe alıştırmaya tabi tutulması.

TIKLAMA, Tahkimatsız sürülmüş galerilerde veya yeni atım yapılmış yerlerde emniyet bakımından kavlak olup olmadığını tespit için madenci çekici ile yapılan kontrol.

TİCARET MARKALARI,  —> Patent.

TİCARİ AĞIRLIK, Mermer işletmeciliğinde, taşın kendi ağırlığı, rutubeti, tolerans ağırlığı ve ambalâj ağırlığı toplamı.

TİCARİ MALİYET, Satış maliyeti. Üretim maliyetine, ürünün veya hizmetin satışının gerçekleştirilmesi için katlanılan giderlerin eklenmesi ile elde edilen maliyet. Toplam ticari maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle birim ticari maliyet hesaplanır. —> Üretim maliyeti, Satılabilir, Satış giderleri.

Kömürün satışı anındaki maliyeti, aşağıdaki unsurlardan oluşur:

a= Tüvönan Maliyeti (TL/Ton)

Ocaktan üretilen tüvönan kömürün maliyetidir.

b= Satılabilir maliyet (TL/Ton)

Tüvönan kömürün zenginleştirilmesi sonucu elde edilen satılabilir kömürün maliyeti. b=a- artık

c= Satılık kömür maliyeti (TL/Ton)

Satılabilir kömürden iç tüketimde kullanılan miktarın tenzilinden sonra kalan miktarın maliyeti.

d= Satılan kömür maliyeti. (TL/Ton)

Satılık kömürün stok maliyeti. Başka bir deyişle, bir önceki dönem stokları ile yeni dönem stokunun karışımından meydana gelen maliyet.

d= c± bir önceki dönem stok maliyeti

TM= Ticari maliyet (TL/Ton) TM= d+e+f+g

d= Satılan kömür maliyeti

e= Pazarlama satış giderleri

f= Genel idare giderleri

g= Faaliyet dışı kâr-zarar giderleri

e+f= Dönem giderleri

TİJ, Sondajda dönme hareketini ve devridaim sıvısını matkaba kadar ileten bütün özellikleri standardize edilmiş sondaj malzemesi. Tij, Ç.1035 çeliğinden soğuk çekme, kalın cidarlı borulardan DCDMA veya metrik sistemde imal edilmiş standart boy ve çapta, bir tarafı erkek, bir tarafı dişi kaytan diş açılmış borudur. Tijler gibi muhafaza borusu, karotiyer, elmas kron ve rimer matkabı da DCDMA standardında;

                  1”

R (1”), E (1 –––) A (2”),

                  2

          1”                 1”

B (2 –––), N(3”), K(3–––), H(4”), P(5”)

          2                               2

S(6”), U(7”), Z(8”) kuyu çaplarına göre uygun ölçülerde imal edilirler. Eskiden x grubunda üretilen takımlar zamanımızda W grubunda üretilmekte ve üretiyice göre değişen çeşitli dizaynlar da göstermektedir. Kaplinler Ç4140, composit tijlerin uç kısımları da Ç4130 çeliğinden yapılırlar. Metrik sistemde 33,5, 42, 51, 73, ... vb. çaplarda imalat yapılmaktadır. Metrik sistem dişleri, DCDMA standardına; çeşitli dizaynların dişleri birbirine uymadıklarından ve bu konuda bir Türk standardı bulunmadığından, sondaj yapan birimlerde zaman ve malzeme israfına sebep olunmaktadır. API standardındaki tije “Drill Pipe” denir ve bu standardın belirttiği malzemeden ve standardın ölçülerinde imal edilir.

TİJ FRENİ, Sondajda manevra sırasında vinçle bağlantı kesildiğinde kuyuda askıda kalan takımı kuyu ağzında tutmaya yarayan düzen.

TİKİNER, 1) Şlam içinde askıda bulunan katı maddelerin önemli bir kısmının çökelmesi sonucu içinde yalnız kolloidal parçacıkları kalan, kısmen temizlenmiş suyu bütün çevreden taşırıp, suyun tekrar prosese dönmesini sağlayan, çöken iri parçaları eğik tabanındaki sıyırıcı kanatları ile merkez kısmına nakledip oradan bu çökeltinin ayrı olarak alınmasına yarayan büyük çaplı silindir şeklindeki (havuz) tesis. 2) Dinlendirme havuzu. 3) Durultma havuzu. 4) —> Çökeltme havuzu.

TİKSOTROPİ, Sondaj çamurunun hareketsiz bırakıldığı zaman jel, sirkülasyona veya karıştırılmaya başlandığı zamanda akışkan haline geçebilme özelliği.

TİLTMETRE ÖLÇME DÜZENİ, Heyelanlı sahada veya hareket potansiyelli kütle üzerinde ya da içinde, uzaktan veya yerinde kumanda ile çalıştırılarak heyelanın hareket yönünü ve miktarının belirleyenüniaksiyal sensör. Bu düzenle, zemin üzerindeki bir noktada N-S ve E-W gibi iki ana doğrultuda ortaya çıkacak rotasyonların ya da hareketli yapıların düşeyden sapmaları sürekli veya periyodik gözlenebilmektedir. —> Şekil.

TİNDALOMETRE, Optik ölçü esasına dayanarak toz konsantrasyonu ölçmeye yarayan alet. Tindalometreye giren ışık hüzmelerinden biri doğrudan doğruya, diğeri tozlu hava içinden geçerek, nicolprizmaları ile eşit olarak aydınlatılan karşılaştırma yüzeylerine gelir, ışık şiddetinin bir eğri üzerinde mukayesesi ile de havadaki toz miktarı mg/m³ cinsinden hesaplanır. —> Hava kalitesi, Konimetre, Emisyon, Hava kirleticileri.

TİNKAL, Tabii —> boraks.

TİNTİNG STRENTH,  —> Antimuan.

TİRFİL, Mermer ocaklarında mermer bloklarının üzerinde kaydırıldığı silindirik ağaç veya metal parçaları. Bunlar 10 cm çapında ve 20 cm boyunda olabilirler.

TİTANİT, —> Molibden.

TİTANYUM, TİTAN, Gümüş girisi renkli, hafif, çok sağlam, yerine (korozyon) karşı oldukça dayanıklı atom numarası 22, atom ağırlığı 47,90, ergime noktası 1,675°C, kaynama noktası 3,260°C, yoğunluğu20°C da 4,5 gr/cm³, peryodik tablonun IV b grubunda yer alan kimyasal element. Titan özellikleri bakımından silisyum ve kalaya benzeyen sert beyaz metal olup simgesi Ti dir.

Titan hafif ve ergime derecesinin yüksek olması nedeniyle roket imalinde, kristal haldeki Ti Cl₃ sanayide propilenden polipropilen üretiminde özel bir katalizör olarak kullanılmaktadır. Dört değerli bileşiklerinin en önemlisi titan dioksittir (TiO₂). Zehirli olmayan bu madde katışıksız beyaz toz boyalarda, minelerde ve lakelerde—> Pigment olarak yaygın biçimde kullanılır. Bu bileşikler doğada brokit,oktaedrit, Anatas ve rutil TiO₂ mineralleri halinde bulunur. Kesici alet yapmak üzere çelik alaşımlarında titan “titanyum karbit“ olarak kullanılır. En çok raslanan titanyum cevheri olan ilmenit (Fe Ti O₃) birçok manyetit yataklarında gnays ve metamorfik kayaçlarla ilgili olarak, ince tabaka pul, pul, yassı kristal, tane veya kitle halinde bulunur. Metal siyahı renginde ve donuk, çizgi rengi siyah ile kırmızımsı kahverengi arasında, sertlik derecesi 6 özgül ağırlığı 4,5 tur.

Daha çok siyah ve büyük prizmatik kristaller halinde bulunan rutil (TiO2) elmas cilalı sertlik derecesi 6, özgül ağırlığı 4,2 çizgi rengi açık kahverengidir. Volkanik ve metamorfik kayaçlarda bulunur. İğneye benzeyen kristalleri, rutilleşmiş kuarsa katışık olarak bulunur. Sentetik rutilden yüzük taşı yapılır.

TİTREŞİM VE HAVA ŞOKU, Maden işletmelerinde delme ve patlama yoluyla yapılan arazi gevşetme işinde karşılaşılan önemli sorun. Titreşim, sismik dalgaların komplike bileşimidir ve çeşitli yüzey dalgalarından oluşur. Bir yüzey dalgasının oluşumu ve hareketi grafik olarak sinüs eğrisi şeklinde gösterilir. Patlatma anındaki şokla oluşan yüzey dalgaları bir yay hareketine benzer. Hava şoku tavan oturması ile de olur.  —> Şekil.

Yayın patlamadan önceki durumu (a); patlama anındaki durumu (b); yayda oluşan sinüs hareketinin durumu ampilitud-zaman grafiğinde (c).

TİTREŞİMLİ DEĞİRMEN, İçerisindeki malı bir eksen etrafında döndürerek harekete geçirmeyip, çok tiz titreşimle birbirine ve öğütücü cisimlere çarptırarak öğüten değirmen.

TİTREŞİMLİ ELEK, —> Elek.

TİYOÜRE LİÇİ, Altın üretiminde siyanürleme (—> Siyanid prosesi.) yöntemine alternatif olarak geliştirilmek istenen ve asidik ortamda tiyoürenin altınla katyonik bir kompleks oluşturmasına dayanan yöntem. —> Siyanür Liçi.

TOKMAK, —> Külünk.

TOMRUK, 1) İşlemek ya da biçilmek için hazırlanmış taş kültesi (mermer tomruğu). 2) Kesilmiş ağacın silindir biçimindeki gövdesi.

TON EŞDEĞER TAŞKÖMÜRÜ, 1) Her türlü enerji hammaddesinden elde edilebilecek enerjinin 7000 Kcal/kg ısıl değerindeki taşkömürü esasına göre ifade edilmesi. 2) TET.

1 Ton taşkömürü = 1,0 TET

1 Ton linyit = 0,5 TET

1 Ton briket = 0,67 TET

1 Ton kok = 0,9 TET

1 Ton ham petrol = 1,47 TET

1 Ton rafineri ürünü = 1,53 TET

1000 m3 tabii gaz = 1,33 TET

1000 m3 havagazı = 0,6 TET

1000 kWh hidroelektrik güç = 0,125 TET

TONG ANAHTAR, Derin sondajlarda tijleri söküp takmaya yarayan, kullanma kolaylığı bakımından halatlarla kuleye asılı vaziyette bağlı büyük anahtar.

TONKİLOMETRE, Demir ve kara yolu ile taşımada ton olarak faydalı yükün km olarak taşıdığı mesafe ile çarpımı.

TONOZ, Tugla ve harçla örülmüş, yarım silindir biçimde kâgir tavan örtüsü. 2) Bir kemerin aralıksız devam etmesi ile oluşan örtü biçimi.

TOOL JOİNT, API standardındaki tijlerin (drill pipe) birbirine bağlanmasına yarayan özel imal edilmiş manşonlar. Yüksek değerli krom-nikel çeliğinden dövme suretiyle imal edilen tool-jointlar erkek ve dişi parçalarıyla bir bütün teşkil ederler. Değiştirilebilen veya tijlerle beraber eskiyen (değiştirilemeyen) tipleri vardır. Petrol sondajı takımları arasında özel itina ve bakım isteyen takım parçalarıdır.

TOPAKLAMA, 1) Bir sıvıda dağılmış katı parçacıkların biraraya getirilmesi işlemi. 2) Yumaklama. 3) Flokülasyon.

TOPAL BAĞ, Çintileri iyi oturmamış, takoz ve kamalarla iyi sıkıştırılmamış hatalı eğri ağaç bağ.

TOPLAM SERBEST ZAMAN, —> Şebeke planlaması.

TOPLAYICI REAKTİF, —> Reaktif.

TOPOGRAF, 1) Yeryüzü ölçümlerini alarak harita, makta, plan vb. hazırlayan, bu konu üzerinde özel eğitime tabi tutulmuş teknik kişi. 2) Ölçmeci.

TOPOĞRAFYA, Arazi ölçmesi (jeodezi) ve elde edilen neticelerin değerlendirilmesi, plân ve haritaların hazırlanması konuları ile uğraşan bilim dalı.

TOPOĞRAFİK ÖLÇME, Arazi üzerinde yapılan ölçmelerin genel tanımı. Madencilikte; yeraltı, açık işletme ve tesis konumlarının tesbiti, tasman ve heyelân hareketlerinin belirlenmesi, yapılan işin ölçülmesi amacı ile kübaj ve tonaj değerlerinin araziye geçirilmesi veya bunların tersi işlemlerinin yapılmasını teminen topoğrafik araç ve gereç kullanılarak arazi üzerinde yapılan ölçmelerin genel tanımı. Şekilde, döner kepçeli ve kovalı eksavatör yönteminin uyguladığı bir açık işletmede takeometre ile yapılan bir topoğrafik ölçme işlemi örnek olarak gösterilmiştir.

TOPOGRAFİK KESİT, —> Kesit. Profil.

TOPOĞRAFYA, 1) Yeryüzünün ölçülmesi ile uğraşan bilim dalı. 2) Geodezi. 3) Ölçme bilgisi.

TOPRAK DÖKÜM SAHASI, 1) Dekapaj malzemesinin taşınıp döküldüğü ve tesviye edildiği saha. 2) Harman sahası.

TOPRAK KAYMASI, —> Heyelan. Göçme.

TOPUK, 1) Yeraltı işletmesinde üretim yapılan yerlerde veya bunlar arasında bırakılan ve daha sonra alınacak veya alınmayacak, belirli bir biçimi haiz olan veya olmayan maden kitlesi. Topuğun görevi tavanı tutmak ve tabakalar arasındaki oluşum bütünlüğünü muhafaza etmektir. Kuyu topuğu, işletme ruhsatı veya pano sınırlarını ayıran topuk, yerüstü tesislerini hasardan koruyabilmek için (demiryolu gibi) bırakılan topuk vb. 2) Galeriler ve odalarda ayrılmış olan maden yatağı parçası. 3) Açık ocak içerisinde normal basamak genişliğinin bir miktar büyümesiyle teşkil edilen ve ancak birkaç basamağa inhisar eden, yatay veya hafif eğimli düzlem şeritleri. Açık işletmede topuk bırakılmasının nedeni, kitlenin kayma ihtimalini azaltmaktır. Bu şekilde mevzii olarak genel eğim açısı düşürüleceği gibi, kitlenin eteğine bir destek bırakılmış olur. Topuk, cevher veya yankayaçtan teşkil edilebilir. Yol olarak kullanılabilir. Üzerine drenaj kanalları açılabilir. —> Emniyet topuğu. Sabit topuk. Kuyu topuğu. Perde.

TOPUK ÇALMAK, 1) Tahkimat amacıyla bırakılan topuklarda bulunan madenin daha sonra istihsal edilmesi. 2) Topukların alınması.

TOPUKLU AÇIK AYAK İŞLETME METODU, Kalınlığı ve yatımı fazla olmayan sağlam tavanlı sert cevherli maden yataklarına tatbik edilen, hazırlık işleri bir kuyu ve rekuptan veya yalnız bir rekuptan ibaret olan, tahkimatı, lüzumuna göre cevherin düşük tenörlü (fakir) kısımlarında bırakılan gayri muntazam topuklar vasıtasıyla temin edilen, yeraltı (üretim) işletme metodu. Topuklu açık ayak metodu ile,genellikle 10½-15½ meyile kadar, ayak alnı yatıma dik veya paralel ve kalınlığı fazla olan damarlarda alında basamak teşkil edilerek yürütülür. Hazırlığı kolay, fazla yatırım ve tahkimat masrafı gerektirmeyen, maliyeti ucuz bir metot olmakla beraber, tenörü yüksek maden yataklarında uygulanması yararlı olmayabilir. Kalınlığı 30 m’den fazla damarlara uygulanmaz.

TOPUKLU İŞLETME METODU, Alınması düşünülen maden yatağı kısmının daha önce galeri ve başyukarılarla kısmi parçalara (topuklara) bölünmesi şeklinde uygulanan işletme metodu. Topuklar düz yatımlı yataklarda yan yana, eğimli yataklarda ise üst üste teşkil edilir ve genellikle dönümlü olmak üzere belirli bir sıra ile sonradan (toplanır) alınır.

TOP YULAĞI, Top yuvarlağı (madencilikle ilgili bir fermandan alınmıştır).

TORON, 1) Çelik halatı oluşturan tel demetlerinden her biri. 2) Kordon. 3) Damar. 4) Demet. —> Çelik halat.

TORTUL KAYAÇLAR, Daha önce teşekkül etmiş kayaçların; hava, su ve rüzgarın mekanik ve kimyasal etkileriyle birçok parçalara ayrılıp dağılan kısımlarının, sözkonusu faktörler yardımı ile başka yerlere sürüklenerek çökelmeleri sonucu oluşan kayaçlar. Tortul kayaçlar teşekkül şekillerine ve orijinlerine göre detritik-, kimyasal-, organik çökeller diye isimlendirilirler.

TORTUL MADEN YATAKLARI, 1) Gerek fiziksel ve gerekse kimyasal olaylar nedeniyle çökelme sonucu meydana gelen maden yataklaı (kömür, kayatuzu, demir vb.) 2) Sedimanter maden yatakları.

TORTUL PETROLOJİSi,—> Sedimentoloji.

TOTAL DEPRESYON, Bir havalandırma sisteminde ölçülen —> Statik depresyon ile dinamik depresyonun toplamı. Buna umumi depresyon da denir.

TOTCO CİHAZI, Düşey sondaj kuyularında takımın şakülden sapmasını ölçmeye yarayan cihaz. Bir alüminyum tüp muhafaza içine ölçü aletleri yerleştirilmiştir. Sondaj kuyusuna, bu operasyona mahsus takımlarla indirilen bu tüp içindeki kurulmuş, ayarlı saat ve pusula, cihaz, ölçme noktasına yerleştirilip sükunete kavuştuktan sonra, dört adet iğnenin yuvarlak kağıt tabla üzerine düşmesini sağlar. Kuyu ekseninin azimuttan kaç derece ve hangi yöne saptığı, iğnelerin kağıt üzerinde bıraktığı izlerden okunur.

TOZ, Kömür, hububat, ağaçlar, mineraller, metaller, cevherler ve maden ocaklarından çıkarılan taşlar gibi organik veya inorganik maddelerin doldurulma ve boşaltılmaları, taşınmaları, delinmeleri, taşa tutulmaları, çarpılmaları, püskürtülmeleri, öğütülmeleri, patlatılmaları ve dağıtılmaları ile meydana gelen ve kendisinden hasıl oldukları maddelerle aynı bileşimde olan veya olmayan ve hava içerisinde dağılma veya yayılma özelliği gösteren 0,5-150 mikron büyüklükte olan, köşeli yuvarlak ve amorf olabilen parçacıklar. Havaya karışması halinde kömür ve yanıcı madde tozları patlayıcı, 0,5-5 mikron tane büyüklüğündeki silisli tozlar dağ sağlığa zararlı özellik gösterir.

                        1 cm³ havada

                                      müsaade

                                      olunabilir

Toz cinsi                   tane sayısı

Asbest tozu                       176

Porland çimentosu

tozları                             1760

Mika tozları                        706

Amorf silika

tozları (diatomit)                 706

Kristalin silika

tozları           8.525 : (% SİO±5)

Değişik muhtevalı

tozlar (% 1 serbest silisli)  1.760

Talk                                 706

Fizyolojik etkilerine ve patlama özelliklerine göre tozlar;

I- Fibrojenik tozlar (solunum sistemine zararlı olanlar)

– Silis (kuars),

– Silikatlar (asbest, talk, mika)

– Berilyum cevheri

– Kalay cevheri

– Demir cevherlerinin bazıları

– Kömür (antrasit, bitümlü kömürler)

II- Kanserojenik tozlar

– Radyum

– Asbest

– Arsenik

III- Zehirli tozlar (organları, dokuyu vb. zehirleyen)

– Berilyum, arsenik, kurşun, uranyum, radyum, toryum, krom, vanadyum, civa, kadmium, antimuan, manganez, tungsten, nikel, gümüş cevherleri vb.

IV- Radyoaktif tozlar (alfa ve beta radyasyonu ile zararlı olanlar)

– Uranyum, radyum, toryum cevherleri vb.

V- Patlayıcı tozlar (havada suspansiyon halinde iken yanabilenler)

– Metalik tozlar (magnezyum, alüminyum, çinko, kalay, demir)

– Kömür-Piritli cevherler-organik tozlar.

VI- Az zararlı tozlar (insan üzerine etkisi az olanlar)

– Jips, kaolen, kalker.

Zehirli olmayan tozların müsade edilebilir sınırları:

 

                                     Sınır

Toz Tipi                mg/m3 hava

% 70’den fazla

serbest silisli toz                1,0

% 10-70 serbest silisli toz    2,0

: 10’den fazla serbest

silisli kömür tozu                 2,0

% 10’dan az serbest silisli

kömür tozu                        4,0

Silisli olmayan kömür tozu   10,0

 

Patlama özelliğine sahip tozlar:

 

Alt patlama  Patlama

Cinsi    sınırı (gr/m3)     Sıcaklığı

Cinsi              (½C)

Kömür                60           610

Alüminyum          25           645

Demir               250           425

Magnezyum         20           530

Titan                 45           480

Çinko               480           600

 

TOZ DEFTERİ, Taş tozu kullanılan ocaklarda tutulan özel defter. Bu deftere toz numunesi alınan yerler ve alınma tarihleri, numuneler içinde bulunan yanıcı madde miktarını saptamak için yapılan deney sonuçları, ocağın çeşitli kısımlarında hangi tarihlerde taş tozu kullanıldığı yazılır.

TOZ EMİSYON SINIRI, Sağlık yönünden havada bulunabilecek azami toz miktarı. Doldurma, ayırma, eleme, taşıma, kırma ve öğütme tsislerinden çıkan, gazlarla atılan toz emisyonu 3 kg/h’e kadar ise atık gazlardaki toz konsantrasyonu 300 mg/m³, atılan emisyon 3 kg/h’den fazla ise atık gazlardaki toz konsantrasyonu 150 mg/m3’ün altında tutulur. Atık gazlardaki özel tozların emisyonu üç sınıfa ayrılmaktadır: 1. sınıf toz emisyonları 20 mg/m3 (0,1 kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için), 2. sınıf toz emisyonları 50 mg/m3 (1 kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için), 3. sınıf toz emisyonları 75 mg/m3 (3 kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için.)