«magistratura mərkəzi»

Əyirmə, iplik və tikiş sapları.

Əyirmədən məqsəd iplik hasil etməkdir. Iplik – nazik, hamar, elastik və davamlı cisimdir. Iplik nisbətən qısa liflərdən əyirilir. Bu liflər eşilərək bir-brilə bükdərilir. Iplik üçün xammal – pambıq, yun, kətan, ştapel lifi və s. liflərdən ibarətdir.

Təbii xam ipək, süni uzun liflər (ipək, kapron) iplik deyildir. Çünki bunlar uzun liflərdən ibarətdir və sap şəklinə salınan zaman təkcə birləşdirilir və çox hallarda onlara lazımi yoğunluq və s. xarakter verilmək üçün bükdərilir.

Əyiricilik istehsalatında həm birnövlü liflər, həm də müxtəlif liflərin qatışığı (məsələn, yun və ya pambığın ştapel lifi ilə qatışığı, yun ilə nambığın qatışığı və i.a.) emal edilir.

Xammal ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi və davamlı, yaxşı toxuculuq məmulatı istehsal edilməsi üçün lif kütləsi tərkibinin (əyirilməli olan lif qatışığının) çox böyük əhəmiyyəti vardır.

Liflərin çoxunun əsas əyirilmə əməliyyatı aşağıdakılardan ibarətdir: liflərin qatışdırılması, didilməsi və ilk təmizləmə əməliyyatından keçirilərək toz, qum və qaba kənar qatışıqlardan təmizlənməsi, lif kütləsinin tamamilə didilib ayrı-ayrı liflərə ayrılması, bütün ən kiçik və bərk yapışmış kənar qatışıqlardan təmizlənməsi, liflərin bir qədər paralelləşdirilməsi, lent deyilən sapabənzər məhsul alınması, lentin hamarlanması və habelə dartma və sarıma yolu ilə nazildilməsi, nazildilmiş lentin əyirilməsi, yəni son dartılma və bükdərmədən keçirilib hazır məhsula, yəni müəyyən nazikliyi və müəyyən davamı olan ipliyə çevrilməsi.

Iplik müxtəlif əyiricilik planları üzrə istehsal edilir. Həmin planlarda ardıcıl surətdə ayrı-ayrı əməliyyatlar, dartma dərəcəsi, bükdərilən liflərin sayı və s. şərtlər göstərilir. Hər nömrə iplik üçün olan plan, xammalın növ və xasəsinə görə və mövcud olan avadanlıq nəzərə alınaraq tərtib edilir 19.

Pambığın əyirilməsi.

Pambığın əyirilməsində aşağıda göstərilən sistemlər tətbiq edilir:

• 
  kard sistemi. Bu sistemdə nömrəsi 12-dən 75-ə qədər olan ipliklər istehsal edilir;
  
• 
  darama sistemi. Bu sistemdə daha nazik, hamar və yüksək nömrəli, yəni 65-170 və daha yüksək nömrəli ipliklər hasil edilir;
  
• 
  apparat sistemi. Bu sistemdə yoğun, tiftikli və nömrəsi 2,5-dən 18-ə qədər olan ipliklər hasil edilir.
  

Pambıq lifləri əyiricilik fabriklərində preslənmiş taylarla daxil olur. Bu tayların üstündə müəyyən damğa olur (liflərin sortu, uzunluğu və s.).

Pambığın keyfiyyəti yoxlandıqdan sonra qatışdırılır, yumşaldılır və liflər kənar qatışıqlardan təmizlənməklə bərabər didilir.

Lif didən (atıcı) maşından pambıq enli və tüklü yorğan şəklində çıxır, buna giş deyilir.

Pambıq kard sistemi ilə əyiriləndə rulon şəklində olan giş emal edilmək üçün darama maşınlarına verilir. Bu maşının əsas iş hissələri hərəkətdə olan iynəli səthdən ibarətdir. Daranarkən liflər darama maşınının iynəli səthləri arasından keçir, bunun nəticəsində lif kütləsi ayrı-ayrı liflərə ayrılır, bir qədər paralelləşir və kənar qarışıqlardan tamamilə təmizlənir.

Darandıqdan sonra pambıq lent şəklinə salınır. Lentlərin sonrakı əməliyyatı – onların bir neçəsinin üst-üstə qoyulub dartılaraq hamarlanmasından ibarətdir. Bu zaman lentdəki liflər həm də düzəlir və paralelləşir. Lentlərin dartılması lent maşınının dartan cihazı ilə icra edilir. Həmin cihazın iş hissəsini bir neçə cüt dartan xırda vallar təşkil edir. Işlərkən daldakı hər cüt val qabaqdakı cütdən bir qədər iti, dairəvi sürətlə hərlənir.

Nazildici maşınlarda lentdən dartmaq və zəif tov verməklə, nisbətən daha nazik məhsul alınır ki, buna nazildilmiş lent deyilir. Nazildici maşınlarda lent əvvəlcə nazildilmək üçün dartma cihazına daxil olur. Həmin cihaz dörd xırda valdan ibarətdir. Sonra lentə xüsusi roqulka ilə azacıq tov verilib qarqaraya sarınır. Alınan həmin yoğun lent ikinci və üçüncü nazildici maşında daha da nazikləşdirilir və burulur. Nazildilmiş lent nazildikcə ona daha artıq tov verilir 13.

Istehsal prosesini sadələşdirmək və məhsulun keyfiyyətini yüksəltmək üçün dartıcı maşınlara yüksək dartıcı və ən yüksək dartıcı qüvvəsi olan cihazlar qondarılır. Axırıncı nazildici maşınlardan nazik lent əyirmə maşınlarına daxil olur.

Darama sistemlə aparılan əyiricilik kard sistemindən onunla fərqlənir ki, burada daha uzun pambıq əyirilir və lentlər atıcı maşınlardan sonra daraqlı maşınlara daxil olur. Burada qısa liflər çıxarılır və liflər tamamilə paralelləşir.

Bu sistem üzrə daha yüksək nömrəli və daha yüksək keyfiyyətli iplik hasil edilir.

Apparat sistemi üzrə aparılan əyiricilikdə aşağı sort pambıq və habelə pambıq parça istehsalının töküntü və tullantıları emal edilir. Bu üsulda nazildici lent atıcı maşında hazırlanır. Bu maşının xüsusi aləti – bölücüsü olur. Bölücü alət atıcı maşının buraxdığı nazik enli lif kütləsini bölüb bir sıra lent edir. Həmin lentlər də xüsusi mexanizm vasitəsilə nazildilmiş lent şəklinə salınır. Apparat ipliyi xeyli tiftikli, davamı isə aşağı olur.

Əyirilmə sistemindən asılı olmayaraq nazildilmiş lent axırıncı keçiddən əyirmə maşınına daxil olaraq, burada son dartılma və bükdərilmə əməliyyatından keçib iplik olur.

Iki tipli əyirmə maşını vardır ki, bunların biri daimi hərəkətdə olan, ikincisi isə periodik hərəkət edən maşındır.

Daimi hərəkətdə olan əyirmə maşınlarında nazildilmiş lent qarqarası çərçivəyə qondarılır. Nazildilmiş lent arası kəsilmədən qararadan açılaraq dartıcı cihaza daxil olur. Dartıcı cihaz 3 valdan ibarətdir.

Dartılıb uzanan nazildilmiş lent (mıçka) istiqamətləndirici gözcükdən keçərək halqa üzrə hərəkət edən məkiyin altına keçi rvə fırlanan iyə taxılmış qarqaraya sarınır. Iti (dəqiqədə 14 min dəfə) hərlənən iyin təsiri altında sap məkiyi hərəkətə gətirir. Məkik halqa üzrə hərəkət edərək mıçkanı buru rvə əmələ gələn iplik makaraya sarınır.

Sap makaraya, məkiyin hərəkəti makaranın hərəkətindən bir qədər geri qalması nəticəsində sarınır. Sapın düzgün sarınıb lazımi forması olması üçün üzərinə halqa bərkidilmiş lövhə irəli-geri hərəkət edir 17.

Ipliyin burulması onun keyfiyyətinə tsir edir, çünki tov verildikdə liflər sıxlaşır və ayrı-ayrı liflər bir-birinə kipləşir. Ipliyin tovu artdıqca möhkəmliyi də artır, lakin bunun müəyyən həddi vardır, çünki ipliyə çox tov verildikdə liflərin arasında təzyiq artdığından, onların davamı azalır. Ipliyin nömrəsi artdıqca tovun da qədəri, bir qayda olaraq yüksəlir.

Daimi hərəkətdə olan əyirmə maşınları yüksək məhsuldar və istismara nisbətən sadə olduğuna görə bütün əsas iplik çeşidi bu maşınlarda istehsal edilir.

Dövri surətdə hərəkətdə olan maşınlarda ipliyin dartılıb uzadılma, tov verilmə və sarınması əməliyyatları ardıcıl surətdə aparılır. Bu maşınlar əsas etibarilə yun əyirilib mahud ipliyi istehsalı üçün tətbiq edilir. Dövri surətdə hərəkətdə olan maşınların məhsuldarlığı nisbətən aşağıdır. Bunlar çox yer tutur. Istismarda xeyli mürəkkəbdir və ona görə də daimi hərəkətdə olan maşınlar bunları sıxışdırıb ortadan çıxarır.

Kətanın əyirilməsi.

Kətanın əyirilməsində kətan sistemi (uzun liflərin əyirilməsi) və kilkə sistemi (qısa liflərin – kilkənin əyirilməsi) deyilən 2 sistem vardır.

Birinci sistemdə iplik uzun, düzəlmiş və paralelləşdirilmiş liflərdən alınır. Bunlar qabaqca xüsusi atıcı maşınların daraqlarından keçirilir. Pambıq əyirən maşınlardan fərqli olaraq kətan əyirən lent maşınlarının dartıcı aparatında yastı daraqlar vardır. Bunlar kətan lifi dəstələrini xırdalayır. Kətan lifləri son dəfə daimi hərəkətdə olan əyirmə maşınlarında əyirilir.

Ipliyin hamar olması üçün nazildilmiş lent dartıcı-uzadıcı cihaza daxil olmazdan qabaq isladılır. Bunun üçün də əyirici maşınlar qaynar susaxlayan yeşiklərlə təchiz edilir. Buna yaş əyirmə üsulu deyilir. Ipliyin nisbətən tiftikli olması üçün kətan liflərini islatmamış əyirirlər. Buna da quru əyirmə üsulu deyilir. Quru üsulla əyirilən iplik 1,5-dən 8 nömrəyə qədər, yaş üsulla əyirilən iplik isə 5,5-dən 60 nömrəyə qədər olur.

Kilkə əyirilməsi (quru və yaş) üsulunda iplik kilkədən istehsal edilir. Bunlar da pambıq kimi daranır və burada da pambıqdakı kimi iynəli səthlər tətbiq edilir. Buq ayda ilə əyirilən kətandan quru əyirmədə 3-dən 6 nömrəyə qədər, yaş əyirmədə isə 5,5-dən 18 nömrəyə qədər iplik hasil edilir.

Kətanın əyirilməsində töküntülərdən aşağı nömrə iplik almaq üçün, habelə apparat əyiriciliyi də tətbiq edilir 3, 19.

Yunun əyirilməsi.

Yun da təqribən pambıq kimi əyirilir, lakin burada bəzi xüsusiyyətlər vardır. Yun əyirilməsində 3 sistem – apparat, darama və yarımdarama sistemi tətbiq edilir.

Apparat və ya mahud əyiriciliyi çox cəhətdən pambığın apparat əyiriciliyinə bənzəyir. Bu sistem cod yundan və zərif yundan yoğun və tiftikli iplik hasil etmək üçün tətbiq edilir. Apparat əyiriciliyində təbii yunla birlikdə bərpa edilmiş yunlar, yun əyirilməsi tullantıları, pambıq və süni ipək və kapron, ştapel lifləri də müvəffəqiyyətlə istifadə edilə bilər.

Darama əyirmə sistemi apparat sistemindən onunla fərqlənir ki, yun atıcı maşından sonra daraqlı maşından keçi rvə bu maşında çox qısa liflərdən təmizlənir, uzun liflər isə düzəlib uzununa paralelləşdirilir.

Darama əyirmədə zərif, yarımcod və cod yun, yaxud cod yunda ştapel lifləri qatışığı əyirilməsi üsulları vardır. Zərif yunların darama üsulla əyirilməsində nazik darama əyirmə sistemi tətbiq edilir. Bu sistemdə 24-dən 70 nömrəyə qədər yumşaq iplik alınır. Uzun cod və yarımcod yun və ya yun ilə ştapel liflərinin qatışığından iplik əyirildikdə qabadarama əyirmə sistemi tətbiq olunur və burada 16-dan 32 nömrəyə qədər iplik alınır.

Yarımdarama əyirmə sistemində də lent hamarlaşdırılır, lakin daraqlı maşın əməliyyatı tətbiq edilmir. Bunun nəticəsində iplik adi darama əyirmə ipliyindən daha tiftikli çıxır. Həmin üsulla uzunluğu bir bərabərdə olmayan yunlar emal edilir və nəticədə orta nömrəli iplik alınır 22.

Darama sistemində iplik ən axırda daimi hərəkətdə olan əyirmə maşınlarında əyirilir, apparat sistemində isə bu əməliyyat periodik hərəkət edən və daimi hərəkətdə olan əyiricilik maşınlarında aparılır.

Ipək çıxarının əyirilməsi.

Ipək istehsalatının müxtəlif qalıqlarından (tam açılmamış və zədələnmiş baramalardan və s.) ipək iplik əyirdikdə yalnız darama əyirmə sistemi tətbiq edilir (300 və daha yuxarı nömrəli iplik). Darama əyirmədə çıxan kilkədən də iplik istehsal edilir. Bu iplik kilkə əyirmək sistemi üzrə qayırılır. Burada adi atıcılıq (iynəli səthlər vasitəsilə) və daraqla darama əməliyyatı (150 nömrəyə qədər olan iplik) tətbiq edilir. Töküntülərdən olan iplik (20-dən 40 nömrəyə qədər) apparat əyiricilik sistemi üzrə istehsal edilir 16.

Ştapel ipliyi əyirilməsi.

Xalis ştapel ipliyi kard sistemində olaraq pambıq iplik kimi, lakin daha sadə üsulla əyirilir. Liflərin orta uzunluğunun ştapel ipliyinin xassəsinə çox təsiri vardır. Liflərin orta uzunluğu artdıqca ipliyin davamı, uzanması və dəfələrlə dartılmağa qarşı müqaviməti atır.

Ştapel lifləri süni uzun ipək saplardan fərqli olaraq bir qədər yumşaq və az parıltılı olur. Süni ipəyə nisbətən ştapel ipliyinin nömrəsi aşağı olur. Onun ümumi və uzanmaq xasiyyəti natural əyirmə ipəkdən bir qədər yuxarı və təxminən pambıq ipliyinki kimi olur.

Ştapel ipliyi xalis ştapel parça istehsalında geniş tətbiq edilir. Ştapel ipliyi, habelə ipək parçaların arğacına işlədilir, yaxud ipək krep və viskoz saplarına qarışdırılır. Yun parça istehsalında ştapel ipliyi yun ipliyə qarışdırılır.

Ştapel iplikdən hazırlanan parçalar ucuz, qəşəng olur və əzilmir.

Iplik və sapın nöqsanları.

Iplik və sapların əyirilmə və tov verilmə əməliyyatının müxtəlif mərhələlərində nöqsanlar əmələ gələ bilər. Bu nöqsanlar, məsələn, qarışdırılan liflərin ayrı-ayrı tərkib hissələrinin yaxşı seçilməməsindən, pis didilməsindən, səlis dartılmamasından və bir qaydada tov verilməməsindən və s. bu kimi səbəblərdən ola bilər.

Pambıq, kətan və yun ipliklərinin əsas nöqsanları aşağıda göstərilir.

Nahamarlıq, yəni iplikdə, yoğun və nazik yerlərin bir-birinin dalınca az-çox müntəzəm surətdə gəlməməsi.

Uzun və əyri düyünlər – sapın düzgün quruluşunu pozan nöqsan.

Qoşalaşmalar (ipliyin yoğun yerləri), yəni əyirildiyi zaman iki nazildilmiş lentin bir-birinə yapışması.

Ilmək, yəni sapa həddindən artıq tov verilməsi və tovun sap boyu qeyri-müntəzəm yayılması. Belə iplik dükcədən açıldığı zaman dolaşıq düşür və ilmək əmələ gəlir.

Tumurcuq və şişkinlik, yəni ipliyə tov verildiyi zaman liflərin içərisinə tiftik və s. hissəciklərin qarışması.

Tov nöqsanları, yəni sapa bərabər tov verilməməsi və ipək sapın kifayət qədər tovsuz qalan yerləri olması 2, 19.

fəsil II. təcrübəvi hissə

2.1. Bitki əsaslı parçaların keyfiyyətinə iplik və sapların təsiri
Ipliyin və sapların təsnifi.

Parça istehsalında işlədilən iplik olduqca müxtəlifdir.

Lifinə görə iplik birnövlü və qatışıq olur. Birnövlü iplik müəyyən növ liflərdən (pambıq, yun, ipək, təbii və süni liflər, kapron, ştapel lifi və s.), qatışıq iplik isə müxtəlif növ liflərdən hasil edilir.

Tov verilməsi dərəcəsinə görə iplik aşağı, orta (pambıq, ştapel lifi və s. qarışıqlı) və yüksək tovlu olur.

Burulma isiqamətinə görə sağ tovlu, yəni tovu soldan sağa gedən və sol tovlu, yəni tovu sağdan sola gedən ipliklər olur.

Quruluşuna görə iplik və saplar təksaplı, cütsaplı, çoxsaplı və fason tovlu ola bilər. Fason tovlu iplik xüsusi tov üsulu ilə bir neçə sapdan alınır. Bu cür iplik müxtəlif konstruksiyada, məsələn, dalğalı, düyünlü, ilanyolu, ilgəkli və s. cür ola bilər. Fasonlu iplik birnövlü, yaxud müxtəlifnövlü, birrəngli və ya əlvan materialdan istehsal olunur.

Arayışlanması və zahiri görünüşünə görə iplik və saplar xam (boyanmamış liflərdən) ağardılmış və ya bişmiş (kətan), bir rəngə boyanmış, melanj (yəni müxtəlif rəngli liflərdən qayırılmış), viqon (90%-ə qədəri tünd boyanmış pambıq və 10%-ə qədəri ağ pambıq və ya pambıqla yun qarışığından olan ipliklərdən ibarət olur. Onlar həm də ikirəngli və üçrəngli olur, yəni müxtəlif rəngli sapların bükdərilməsindən hasil edilir.

Əyirilmə növünə görə ipliklər daranma, kard (daranmadan), apparat, quru və yaş (kətan üçün) üsulla əyirilmiş ipliklərdən, daimi hərəkətdə olan və dövri hərəkət edən maşınlarda əyirilmiş ipliklərdən ibarət olur.

Təyinatına görə iplik və saplar toxuculuq üçün (əriş və arğac), trikotaj istehsalı üçün, tikiş sapı üçün, krujeva üçün, tül və s. üçün olur 1, 5.

Ipliyin və sapın quruluşu və xassələri.

Ipliyin və sapın quruluş və xassələri onun uzunluğu, ona verilən tovu, möhkəmliyi, uzanması, hamarlığı və nöqsansız olması ilə xarakterizə olunur.

Ipliyin və sapın nazikliyi onun əsas növ və təyinatının göstəricisidir. Ipliyin nazikliyini yumağın, yaxud müəyyən uzunluqda olan sapın çəkisi xarakterizə edir. Ipliyin nazikliyi teks sistemi ilə göstərilir. Bu sistem bütün iplik və sap növləri üçün tətbiq edilir.

Teks dedikdə 1 q ipliyin metrləri sayına bərabərdir. Teks aşağıdakı düsturla ifadə oluna bilər:

Burada,

g – sapın uzunluğu, km-lə;

e – sapın çəkisidir, q-la.

Misal. 100 m uzunluğunda ipliyin çəkisi 1,25 q-dır. Belə olduqda ipliyin nömrəsi

Bükdərilmiş ipliyin nömrəsi kəsr şəklində göstərilir. Surətdə təksaplı ipliyin rnömrəsi, məxrəcdə isə bükdərilmiş ipliyi təşkil edən sapların sayı göstərilir. Məsələn, 40/2, 60/3 və s.

Əgər bükdərilmiş iplik 2 müxtəlif nömrəli sapdan təşkil olunmuşsa, onun nömrəsi kəsrlə ifadə edilir və kəsrin surətilə məxrəci bükdərilmiş sapların nömrələrini göstərir. Məsələn, 40/60 – o deməkdir ki, bükdərilmiş iplik 40 nömrəli və 60 nömrəli ipliklərdən ibarətdir 6.

Iki müxtəlif nömrəli sapdan bükdərilmiş ipliyin ümumi orta nömrəsi aşağıdakı düsturla müəyyən edilir:

Burada,

N₁ – birinci sapın nömrəsi;

N₂ – ikinci sapın nömrəsi;

a – bükdərilmə nəticəsində əmələ gələn yığılma faizi.

Misal. Hər nömrə ipliyin yığışması 6% olmaq şərtilə 40/60 nömrəli bükdərilmiş sapın orta nömrəsi

Ipliyin əyirilişinin onun möhkəmliyinə, uzanma xassəsinə və s. böyük təsiri vardır. Onun əyirilişi 1 m sapda olan burmaların sayı ilə xarakterizə edilir. Burmaların sayı liflərin növündən və ipliyin naziklik və təyinatından asılıdır. Iplik nazik olduqca, hər 1 m-ə düşən burmaların sayı çox olur. Əriş (parçanın uzunluğuna gedən sapları) üçün istifadə edilən ipliyə, adətən arğaca (köndələn saplara) işlənən iplikdən daha çox tov verilir.

Eşilmənin miqdarı da  işarəli əmsalla ifadə olunur. Həmin əmsal 1 m-də olan burmanın miqdarını hesablamaq üçün tətbiq edilən düstura daxil edilir:

Burada,

K – 1 m-də olan burmaların miqdarı;

T – ipliyin metrik nömrəsi;

 - burma əmsalı. Həmin əmsal müəyyən sərhəd daxilində tərəddüd edir.

Ipliyin möhkəmliyi bir çox amillərin təsirindən, yəni lifin keyfiyətindən, əyirmə üsulundan, burmanın miqdarından və ipliyin hamarlığından asılıdır. Buna görə də standartlarda hər növ iplik üçün nümunə və sortuna görə möhkəmlik norması təyin edilir. Ipliyin möhkəmliyi bir sapı qramm hesabilə və ya bir kələfi kiloqramm hesabilə qıra bilən ağırlıqla müəyyən edilir 1, 6.

Ipliyin möhkəmliyini əlavə olaraq onu qıran uzunluq xarakterizə edir. Qırılma uzunluğu sapın öz ağırlığındanqırılmasına deyilir. Belə olduqda, sap qırılan zaman onun uzunluğunun miqdarı qırılması möhkəmliyinə bərabər olur.

Qırılma uzunluğu aşağıdakı düsturla ifadə edilir:

Burada,

L – qırılma uzunluğu, m-lə;

T – ipliyin nömrəsi;

p – ipliyin möhkəmliyi, q-la.

Ipliyin hamarlığı, yəni nömrəsi, tovu, möhkəmliyi, quruluşu və bütün boyunca bir qaydada olması – onun əsas keyfiyyət göstəricisi hesab edilir. Hamar olmayan iplik normal toxunma prosesini pozur və hazır parçanın keyfiyyətini xeyli aşağı salır.

Cədvəl 3.

Iplik və sapların adı	Metrik nömrəsi	Qırılma uzunluğu, km-lə	Uzanması, %-lə
Pambıq iplik: daranmışı kard ipliyi aparat	65-170 daha yuxarı 12-75 2,5-18	12-18 9-15 5-8	5-7
Kətan iplik: quru əyirilmiş yaş əyirilmiş quru əyirilmiş kilkədən yaş əyirilmiş kilkədən	1,5-8 5,5-60 3-6 5,5-18	13-15 15-20 8-10 12-14	5-4 5-4

Iplik və sapların keyfiyyət şərtləri.

Iplik və sapın keyfiyyəti lif materialının keyfiyyətindən, xammalın əyirilmək üçün hazırlanmasından (qatışdırılması, sortlaşdırılması, yumşaldılması, didilməsi, daranmasından), yarımfabrikatın (nazildilmiş lentin) düzgün emal edilməsindən, ipəyin nöqsanı olub-olmamasından və onun göstəricilərinin standartın texniki şərtlərinə uyğun olub-olmamasından asılıdır.

Müxtəlif təyinatlı və müxtəlif nömrəli iplik standart, yaxud texniki şərtlərdə nəzərdə tutulan göstəricilərə uyğun olmalıdır. Bu göstəricilər də ipliyin nazikliyi (nömrəsi), tovu, qırılma uzunluğu, qırılan zaman uzanması, möhkəmlik cəhətincə bərabər olub-olmaması göstərilir. Standarta, yaxud texniki şərtlərə müvafiq olmayan iplik qeyri-kondisyon sayılır 6, 19.

Pambıq saplar.

Tikiş sapları 3, 4, 6 və 9 teldən bükdərilmiş ipliklərdir. Bükdərmədən qabaq yalınqat ipliyi iki, yaxud üç qat edir və sonra xüsusi bükdərmə maşınlarında ipliyin tovunun əksinə bükdərirlər. Sonra ağardır və müxtəlif rənglərə boyayırlar.

Bəzi növlü sapları merserizasiya edirlər. Sapları son arayışlanmada nişastalayır və cilalayıb hamarladırlar.

Arayışlanması cəhətcə tikiş sapları parlaq, pardaxlanmış, cilalanmış (parıldayıncaya qədər) və tutqun (pardaqsız və cilalanmamış) olur.

Tikiş sapları ağac qarqaralara, lülə kağızlara və gilzalara sarınıb buraxılır. Xırda satış üçün olan qarqaraya sarınan sapın uzunluğu 150, 200, 300, 400, 500 m, qeyri-bazar istehlakçıları üçün isə 1000, 2500, 5000 və 6000 m olur.

Zahiri görünüşünə və fiziki-mexaniki göstəricilərinə görə tikiş sapları standart şərtlərinə uyğun olmalıdır. Bunların nazikliyi bir qaydada, davamı yüksək, üzü hamar, özü yuvarlaq, boyağı xas, ağ saplar isə kifayət qədər ağ olmalıdır. Həmin xassələr xammalın keyfiyyətindən və emalı üsulundan asılıdır.

Sapların nazikliyi şərti ticarət nömrələri ilə göstərilir. Bu nömrə eşilmiş sapın və ipliyin metrik nömrəsinə müvafiq gəlmir. Məsələn, 40 №-li üçqat tikiş sapı 61 №-li iplikdən alınır 12.

Tikiş sapları 00, 0, 1, 3, 4, 6, 10, 20, 30, 40, 50, 60 və 80 nömrədə buraxılır. Adətən sapın nömrəsi aşağı olduqca, özü yoğun olur. Tikiş saplarının sortları aşağıdakılardan ibarətdir:

• 
  ekstra – üçqat olur, daranmış iplikdən qayırılır. Bunların ticarət nömrəsi 10-dan 80-ə qədər olur və Mak (parlaq) və Burevestnik kass (tutqun) markası ilə buraxılır;
  
• 
  prima – üçqat olur, daranmış iplikdən qayırılır. Bunların ticarət nömrələri 10-dan 80-ə qədər olur və Flaq (parlaq) və Burevestnik (kas) markası ilə buraxılır;
  
• 
  əla sort – üçqat olur, daranmış iplikdən qayırılır. Ticarət nömrələri 40-dan 60-a qədər olur və Los (parlaq) və Iqla (kas) markası ilə buraxılır. Kard üsulu ilə daranmış iplikdən də belə saplar buraxılır. Bunların ticarət nömrəsi 10-dan 30-a qədər olur;
  
• 
  1-ci sort – üçqat olur və daranmış iplikdən qayırılır. Bunların ticarət nömrəsi 10-dan 30-a qədər, markaları isə Baboçka (parlaq) və Kit (tutqun) olur;
  
• 
  Xüsusi saplar altıqat olur, daranmış iplikdən qayırılır. Bunların ticarət nömrəsi 10-dan 80-ə qədər olur və Tank (parlaq) və Mayak (kas) markası ilə buraxılır;
  
• 
  Çox möhkəm saplar – daranmış iplikdən qayırılır. Samolyot (kas) və Lyotçik (parlaq) markası və 00, 0, 1, 3, 4, 6, 30, 40 ticarət nömrələri ilə buraxılır. Bu sapların 6 nömrəyə qədər olanları parlaq, qalanları isə kass olur 13, 20.
  

2.2. Bitki əsaslı parçaların bəzək əməliyyatı xüsusiyyətləri
Pambıq parçaların naxışları.

Naxışlar seriyalara bölünür. Hər seriyanın nömrəsi olur, məsələn, 8 nömrəli seriya – kiçik gül dəstələrindən, 3 nömrəli seriya – köynəklik parçalarda olan xal-xal naxışlardan ibarət olur və i.a.

Basma naxışlar təyinatına görə donluq, koftalıq, köynəklik, şalvarlıq, kostyumluq, yastıq üzülük, mebel üçün, döşək üçün və i.a. naxışlara bölünür. Naxışlar mil-mil,zolaq, noxudu, dama, halqa, kiçik gül dəstələri, nöqtə, yarpaq və i.a. şəkillərdə ola bilər. Bundan başqa, naxışlar vasitəsilə müxtəlif şəkilli süjetlər və cürbəcür çeşnilər yaradıla bilər 13, 15.

Son bəzək əməliyyatı.

Ağardıldıqdan, boyandıqdan və naxışlandıqdan sonra parçalar son bəzək əməliyyatından keçirilir. Bundan məqsəd – parçanın zahiri görünüşünü və keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq, parçanın əyriliklərini düzəltmək və i.a. ibarətdir. Pambıq parçaların son bəzək əməliyyatı – appret əməliyyatından (nişasta vurmaqdan), parçanın enini çəkişdirməkdən və vallarla hamarlandırılmasından ibarətdir.

Appret əməliyyatı nəticəsində parçada sabitlik əmələ gəlir və onun zahiri görünüşü yaxşılaşır. Apret əməliyyatı parçaya müxtəlif appret maddələri vurulmasından ibarətdir. Apretin tərkibi öz təyinatına görə elə qurulur ki, parçaya yapışqan vura bilsin, parçada yumşaqlıq, elastiklik, parıltı, hiqroskopiklik və əzilməyə qarşı səbat törənsin və parça əldə daha qumaş hiss edilsin. Adətən apretin tərkibinə nişasta, müxtəlif yağlar, sabun, stearin, mum və s. daxil olur.

Cod bəzək üçün appret qatı hazırlanır, nişastası çox olur. Yumşaq bəzək üçün apreti sıyvq edirlər. Parlaq olmaq üçün isə apretə mum və stearin qatırlar.

Alimlər yeni appret növləri və məhlullar icad ediblər ki, bunlar parçaya ayrıca xassələr verir, bunların təsirindən parça az əzilir, suya və oda qarşı və işığın təsirinə qarşı müqaviməti artır və i.a. Yuyulduqda getməyən apretlərin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu apretlər parça bir çox dəfə yuyulduqdan sonra da qalır, bu apretlər ona görə dəyərlidir ki, parçanın davamını artırır və zahiri görünüşünü yaxşılaşdırır.

Parçanın enləndirilməsi onun enləndirici maşından keçirilməsindən ibarətdir. Bu zaman parçanın enini çəkişdirərək standart üzrə təyin olunmuş öz eninə çatdırırlar. Bu əməliyyat nəticəsində arğac sapları düzəlir və əriş sapları şaquli vəziyyət alır. Enləndirmədən qabaq parçanı isladırlar. Enləndirmə ona görə lazımdır ki, parça ağarılma, boyanma və yuyulma proseslərində uzanır, eni azalır və çox vaxt arğac sapları əyilir 18.

Parçanın (vallarla) hamarlandırılması onun üzünü daha hamar və daha xoş hala gətirir. Hamarlandırıldıqda bəzi parçalarda parlaqlıq əmələ gəlir.

Hamarlanma zamanı parça bir cüt, yaxud bir neçə cüt soyuq və ya isti vallar arasından keçirilir. Hamarlanmanın yaxşı nəticə verməsi valların istilik və təzyiqi dərəcəsindən, onların hərlənmə sürətindən və parçanın nəmliyindən asılı olur. Parçanın üzü kass olub, parıldamasın deyə, onun üz tərəfini preslənmiş kağız çəkilmiş vala tərəf qoyurlar. Parçaya ipək görünüşü vermək üçün onu üzərində xüsusi qazımalar olan gümüşü vallardan keçirirlər. Satinlərə əsas etibarilə gümüşü parıltı verilir.

Bütün bunlardan sonra parçaların nöqsanları yoxlanır və bükülüb yığışdırılır.