Magistratura məRKƏZİ

Oferta müqavilənin bağlanması forması kimi.

Hər hansı bir müqavilənin imzalanması şifahi və ya yazılı formada danışıqlardan keçir. Dünya təcrübəsində təşəb­büskar tərəfindən layihə formalı təklifi - oferta (istənilən müqavilənin layihəsi deyil, yalnız bir tərəfin - ofrentin imzaladığı layihə) adlanır. Hər bir oferta müqavilə­nin mətnində bildirilən müəyyən müddətə malikdir.

Yazılı formada danışıqlar aparılmasında qəti oferta və azad ofertanı fərqlən­dirirlər. Qəti oferta bir ünvana göndərilir və o halda müqavilə olur ki, onu digər tərəf imzalayıb, oferentin ünvanına göndərsin və onun tərəfindən alınmış olsun. Yalnız hər üç şərt yerinə yetirilərsə oferta müqavilə olur.

Əgər oferta (məsələn, bir və eyni məhsulu) bir neçə ünvana (bir neçə alıcılara) dərhal göndərilirsə, o azad oferta adlanır və bu barədə onun mətnində göstərilir. Azad ofertanı imzalamaqla, alıcı malın alınması üçün zəmanət almır. O yalnız yuxarıda adları çəkilən üç şərt və bir əlavə şərt nəzərə alındıqda müqaviləyə çevrilir: alıcının ünvanına göndərilmə təsdiq olunduqda, oferent tərəflər arasında imzalanmış ofertanı müqavilə kimi qiymətləndirir. Ofertanın mətnində həmişə oferentin təsdiq vaxtı göstərilir. Alıcı göstərilən vaxt ərzində gözlədiyi təsdiqatı almazsa, o özünü müqa­vilə­yə üzrə öhdəliklərdən azad hesab edə bilər.

Birja müqavilələri yalnız birja ticarətinin gedişində birja toplantılarda bağlanı­lır. Birja yığıncağı birja üzvlərinin təşkil etdilən görüşündə birja mallarına tələb və təklifini müəyyən edir və toplantı iştirakçıları arasında birbaşa və ya vasitəçilərin iştirakı ilə müqavilə bağlayır. Birjalar haqqında qanunun 7-ci maddəsinə görə birja razılaşmalarının tərəfdaşları kimi yalnız birja ticarətinin iştirakçıları çıxış edə bilər­lər. Birja müqavilələri birjanın adından və birjanın hesabına ola bilməz. Birjada bağlanmış, lakin bu tələblərə uyğun olmayan razılaşmalar birja razılaşması hesab edilə bilməz. Birjanın təminatı bu sazişlərə şamil edilmir. Birja qeyri-birja razılaşma­la­rını həyata keçirənlərə qarşı sanksiyalar tətbiq edə bilər.

Birjada sövdələşmə ən acgöz alıcının qiymət artımından qorxaraq bir sent artıq təklif etməsi nəticəsində baş verir. Birja sövdələşməsi ən qorxaq satıcının onun malına olan təklif qiymətinin aşağı düşməsindən qorxaraq malının qiymətini bir sent endirdikdə də bu baş verə bilər. Qorxmuş satıcı müqavilə üçün əlverişli məqamı gözləyən sakit, təmkinli və intizamlı alıcıya məhsulunu dəyər-dəyməzinə verməsi halı da istisna deyildir. Bütün bağlanmış müqavilələr alıcı və satıcılardan ibarət bazar kütləsinin davranışı əks etdirir. Kotirovka ekranında göstərilən hər hansı bir qiymət bazar iştirakçıları arasında malın dəyəri haqqında sazişinin bağlanmasından sonra dərhal əks olunur.

Birja sövdələşməsi - eyni növ əmtəənin dəyişdirilməsi barədə bağlanmış mərcə bənzəyir, amma burada bir paradoks vardır. Hər qiymət bazar iştirakçıları arasında dəyərlər haqqında sonuncu sazişi əks etdirir. Biz əmtəəni alaraq və sataraq mübahisə edir və ortaq məxrəcə gəlirik. Ümumi fikirlə razı olmayan alıcı bazardakı qiymət­lərin şişirdirdildiyini bildirir. Alıcı və satıcı - hər ikisi bazarda öz şərtlərini irəli sürə­rək ortaq məxrəc və irəliləyiş gözləyirlər.

Birja müqavilələri iki növ məhsulların alqı-satqısını üçün bağlanır:

a) real (əslində mövcud) mal (satışda olan) üçün; müqavilə bağlandıqdan sonra məhsul alıcıya şərtləşdirilmiş müddət ərzində çatdırılır;

b) istehsal olunacaq (məsələn, buğda məhsulu) mal üçün; bu fyuçers sazişləri adlanan ticarət əməliy­yatıdır.

Birja müqavilələri xüsusi ayrılmış yerdə bağlanır. Ola bilsin də ki, bir böyük salonda müxtəlif növ mallar üçün ayrı-ayrı sahələr ayrılıb.

Birja müqavilələri - birjada bağlanmış razılaşmalardır.

Birja müqavilələri - qiymətli kağızlarla (və həmçinin, mal və xarici) bağlanmış razılaşmalardır.

Birja müqavilələri - tərəflərdən birinə müəyyən mükafat müqabilində mövcud şərtlər çərçivəsində birja dəyərlərini almaq və satmaq hüququnu verir.

Birja müqavilələri - müəyyən edilmiş qaydada birjada qeydiyyatdan keçdikdə bağlanmış sayılır. Alıcı müqavilə əsasında hər hansı məhsulu üçün onu alarkən xüsusi haqq ödəyir. Malların qiymətləri mövcud bazarda məhsulların qiymətlərinə uyğun olaraq ödənilir.

Birja müqavilələri iki növ məhsulların alqı-satqısı üçün bağlanılır:

a) real əmtəə (satışda olan); müqavilə bağlandıqdan sonra məhsul alıcıya şərtləşdirilmiş müddət ərzində verilir;

b) gələcəkdə istehsal olunacaq (məsələn, buğda məhsulu gələcək) buna fyuçers müqavilələri də deyilir.

Birja müqavilələri inflyasiya gözləntiləri və etibarlı əməliyyat alış kanallarının olmaması şəraitində təchizat riskini azaldır.

Birja müqavilələri – birjanın iş müddəti ərzində birja malları ilə münasibətlərdə hüquqların qurulması, dayandırılması və ya dəyişdirilməsinə yönəlmiş alış-satış iştirak­çıları arsında qarşılıqlı razılaşmaları nəzərdə tutur. Bu müqavilələr birjaya buraxılmış məhsul və fond aktivlərinə bağlanılır. Birja sazişlərinin hüquqi, iqtisadi, təşkilati və etik tərəfini fərqləndirirlər. Onların əsas dörd tipi formalaşmışdır:

1) ma­lın (əmtəə nümunələrinin) təqdim edilməsi ilə;

2) fərdi forvard müqavilələr;

3) fyuçers standart sazişləri (təcili);

4) opsion sazişlər.

Real birja sövdələşməsi - real malın birja anbarın gətirilməsi və ya alınması ilə bağlı sövdələşmədir.

Birja sazişlərinin tutuşdurulmasını bir qayda olaraq birjanın özü həyata keçirir. Lakin bir sıra hallarda tutuşdurulma işi klirinq təşkilatına tapşırılır. Birjadankənar müqavilələrin tutuşdurulması qaydasız olaraq iştirakçılar tərəfindən həyata keçirilir, əgər birjadankənar sövdələşmə bazarının xüsusi sistemlərin köməyi ilə bağlanıbsa, o zaman, bir qayda olaraq, tutuşdurulma işinin təşkili üzrə də funksiyasını öz üzərinə götürür.

Birja sazişlərinin təsnifatı müxtəlif meyarlara görə həyata keçirilə bilər. Belə ki, şərtilik dərəcəsinə görə sazişlər- qəti və şərti ayrılır, icra müddətinə görə - kassa və təcili olur.