MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

27 

dıcılığıdır. Bu mənada «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı, S.ġirazi, 

Nizami, N.Tusi, Nəsimi, Füzuli, M.F.Axundov, Sabir, C.Məm-

mədquluzadə və digər mütəfəkkirlərin yaradıcılığı Azərbaycan 

psixoloji  fikrinin  yaranması,  inkiĢafı  və  formalaĢmasında 

əhəmiyyətli  rol  oynamıĢdır.  Onların  yaradıcılıığı  bir  tərəfdən 

xalqın təfəkkür tərzinin inkiĢafına təkan vermiĢ, digər tərəfdən 

bu  əsərlərin  özündə  həyat  reallıqları  əksini  tapmıĢdır.  Yəni 

Azərbaycan  xalqının  keçdiyi  inkiĢaf  yolunun  mərhələlərini 

müəyyənləĢdirməkdə bu əsərlər gözəl bir mənbədir.  

Professor Ə.S.Bayramov yazır: «Hər bir xalq və ya etnos 

özünü  düzgün  dərk  edib  qiymətləndirmək  və  tərəqqiyə  nail 

olmaq  üçün  yalnız  özünün  sosial-iqtisadi  tarixi  keçmiĢinə 

deyil, həm də öz psixoloji keçmiĢinə dərindən bələd olmalıdır». 

Azərbaycan xalqının islam dininin Azərbaycana gəliĢinə 

qədərki həyat, məiĢət və təfəkkür tərzi Ģifahi xalq ədəbiyyatın-

da  və  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanında  çox  bariz  Ģəkildə  öz 

əksini tapmıĢdır. 

Dastanda  totemizmin,  Ģamanizmin,  çoxallahlığın  xeyli 

açıq və gizli əlamətləri vardır. Əsərdə Basatı aslan bəsləyir və 

eyni zamanda Basat deyir: «Anam adın sorar olsan Qaba Ağac, 

atam  adın  deyirsən  Qocan  Aslan,  mənim  adım  sorarsan  Aruz 

oğlu Basat». 

Dastan belə baĢlayır: «Xanım hey!» 

Belə bir baĢlanğıc, «hey» nidadır, niskildir, çağırıĢdır. Əl 

çatmayan,  ötüb  keçmiĢ,  yanğı  yaradan  bir  hissdir.  Daxilin, 

genin,  idrakın  uyuĢmadığı  bir  mühitə  düĢərək  xiffəti, 

fəryadıdır. 

Tarixçi Gizo yazırdı: «Elə ki, xalqların arxasında uzun və 

Ģərəfli tarix durdu, onlar nə qədər çalıĢsalar da, bu keçmiĢdən 

ayrıla  bilməyəcəklər.  Onlar  hətta  bu  keçmiĢi  məhv  etməyə 

çalıĢdıqları zaman belə onun təsiri altında olacaqlar». 

Qədim türklər islamdan qabaq çoxallahlı idilər. Onlar öz 

qılınclarına  and  içir,  suyla  xəbərləĢir,  qurd  üzü  mübarəkdir 

deyirdilər. 

---