MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

154 

154 

V.15.4. Temperamentin fizioloji əsasları 

 

Əvvəlki bölmədə qeyd olduğu kimi, temperament haq-

qında geniĢ  yayılmıĢ,  bütün dünya miqyasında  qəbul edilən 

üçüncü  nəzəriyyə  sinir  sistemi  nəzəriyyəsidir.  Akademik  Ġ.P. 

Pavlov tərəfindən irəli  sürülmüĢ bu nəzəriyyə  ali sinir   fəa-

liyyəti (ASF) sahəsində ən əsaslı kəĢflərdən biri olmuĢdur. Ġ.P. 

Pavlov  bu  yolla  temperamentin  fizioloji    əsasları    haqqında 

təlim yarada bilmiĢdir. Akademik Ġ.P.Pavlov belə bir qənaətə 

gəlmiĢdir  ki,    temperamentin  tipləri  sinir  sisteminin  tiplərinə 

əsasən  formalaĢır.  BaĢqa  sözlə  sinir  sistemi  tipləri 

temperament  tiplərinin  fizioloji  əsasını    təĢkil  edir.    Sinir 

sisteminin bu tipləri anadan gəlmə xarakter daĢıyır.  Ona görə 

də Ġ.P.Pavlov bu tipləri  genotiplər adlandırmıĢdır.  

Ali  sinir  sisteminin  bu  tiplərini  müəyyənləĢdirmək 

üçün akademik  Ġ.P.Pavlov   əsas sinir prosesləri olan oyanma 

və  ləngimənin  üç  xassəsini  əsas  götürmüĢdür:  1)oyanma  və 

ləngimənin  qüvvəsi;  2)  oyanma  və  ləngimənin  müvazinət 

dərəcəsi; 3)  oyanma və ləngimənin mütəhərrikliyi. 

Ġtlər  üzərində  apardığı  uzunmüddətli  tədqiqatlar  əsa-

sında  akademik  Ġ.P.Pavlov  ali  sinir  fəaliyyəti  tiplərinin    təs-

nifatını  vermiĢdir.  O,  oyanma    və  ləngimənin  güvvəsi 

xassəsinə görə itləri güvvətli və zəif olmaqla  iki yeə ayırmıĢ 

və  burada  zəif  sinir  fəaliyyəti  tipinin  ayrıldığını    qeyd 

etmiĢdir.  Oyanma  və  ləngimənin  ikinci  xassəsi  olan 

müvazinət  dərəcəsinə  görə  qüvvətli  xassəyə  malik  olan 

heyvanların    da  iki  yerə    ayrıldığını  göstərmiĢdir:  cəld 

(diribaĢ) və asta tip. Nəticədə ali sinir fəaliyyətinin heyvanlar 

və  insanlar  üçün  eyni  olan  aĢağıdakı  tiplərinin  olduğu  aĢkarı 

çıxarılmıĢdır: 1) zəif; 2) hövsələsiz ;  

3) diribaĢ (cəld); 4) sakit. 

AĢağıdakı  Ģəkildə  bu  tuplərin  necə  yarandığını  əyani 

Ģəkiuldə görə bilirik. 

 

---