MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
42 42 Bu mənada, müsəlman xalqlarının (ərəb, türk, fars və b.) mütəfəkkirlərinin bir qismi islamçılığı həmişə milli ideya kimi qəbul etmişlər. Onlar bu fikirlərini isə daha çox «müsəlmanlar qarşadırlar» prinsipi ilə əsaslandırmağa çalışıblar. Sadəcə, bu zaman hər bir müsəlman mütəfəkkiri İslam dininə təmsil olunduğu millətin (ərəb, fars, türk və s.) milli-mənəvi dəyərləri çərçivəsində yanaşıblar. Başqa sözlə, milli mədəniy- yətləri ilə dini mədəniyyətlərini müxtəlif yollarla bir-birinə uyğunlaşdırmağa cəhd göstəriblər. Hətta, bəzi millətlər (farslar və b.) bir qədər də qabağa gedərək milli mədəniy- yətlərini müsəlman mədəniyyəti adı altında təqdim edərək, digər millətlər üzərində milli üstünlükləri bu formada həyata keçirməyə çalışmışlar. Ümumiyyətlə, XIX əsrin sonu – XIX əsrin əvvəllərinə qədər istər müsəlman ölkələrində, istərsə qeyri-müsəlman imperiyalarda müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə aparan müsəlman xalqları İslam amilini aparıcı ideya kimi görmüşlər. Yalnız bu dövrdən etibarən din ideyasına münasibətdə iki əsas məsələ özünü qabarıq surətdə büruzə vermişdir. Bunlardan birincisi, “İslam biriliyi” ideyasını əxlaqi-mənəvi dəyər kimi qəbul edib, onu milliliklə paralel şəkildə aparmaqdır (C.Əfqani, M.İqbal, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə və b.). Yəni millilik və islamlığı bir-birindən fərqləndirərək onlar arasındakı oxşar və fərqli cəhətləri görməyi bacarmaqla yanaşı, istənilən halda onların sintezindən çıxış etməkdir. Türklüklə islamlıq arasındakı oxşar və fərqliliklər heç də bir- birini tamamilə ya təsdiq və ya da tamamilə inkar etməsi anlamında başa düşülməməlidir. Başqa sözlə, heç bir halda bunların arasında mütləq bərabərlik və qeyri-bərabərlik işarəsi qoyulmamalıdır. Əgər kimlərsə məsələyə əvvəlcədən bu cür
|