Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish
Yüklə 308,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
- ikkinchidan esa, bolalar o‘yin jarayonida o‘z ihtiyorlaridagi n a r s a l a r n i ,
o ‘ z l a r i n i q i z i q t i r g a n , a m m o k a t t a l a r g a g i n a m a n s u b bo‘lgan narsalarga aylantirib, xohlaganlaricha erkin faoliyatda bo‘ladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda rivojlanishi uchun birdan-bir v o s i t a d i r , o ‘ y i n b o l a l a r h a y o t i d a s h u n d a y k o ‘ p q i r r a l i f a o l i y a t k i , unda kattalarga mansub bo‘lgan mehnat x am, turli narsmar haqida tafakkur qilish, xom-hayol surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barchasi o‘yin faoliyatida
22 aniq bo‘ladi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi narsa h o d is al arn i b i li s h vo s it as i gi n a em as, bal k i q ud rat li t arbiya vositasi hamdir. Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari ham shakllanadi. Demak, bog‘chadagi ta’lim-tarbiya ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin bolalar hayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar hayolining o‘zi o‘yin jarayonida yuzaga kelib, rivojlanadigan narsadir. S h u ni h am t a’k i l as h j oi zk i , fan -t ex ni k a m is l siz r i v o j l a n a y o t g a n b i z n i n g h o z i r g i d a v r d a h a y r a t d a q o l d i r a d i g a n narsalar bolalarga go‘yo, bir mo‘’jizadek ko‘rinadi. Natijada ular ham o‘zlarining turli o‘yinlari jarayonida o‘xshatma qilib (ya’ni, analogik tarzda), har xil xayoliy narsalarni o‘ylab topadilar (uchar ot, odam mashina, gapiradigan daraxt kabilar). Bundan tashqari, bolalarning turli xayoliy narsalarni o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, ular o‘zlarining har turli uyin faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da ehtayojlarini ham aks ettiradilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratishlari odamning (shu jumladan, bolalarning ham) t a s h q i m u h i t d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r n i a k s e t t i r i s h i p a s s i v jarayoni emas, balki faol, ijodiy yaratuvchanlik jarayoni ekanligidan dalolat beradi. Bolalar o‘yin faoliyatlarining yana bir xususiyati, o‘yin j a r a yo n i d a b o l a n i n g q i l a d i g a n x a t t i - h a r a k a t l a r i v a b a j a r a d i g a n rollarining ko‘pincha umumiylik xarakteriga ega bo‘lishidir. Buni shunday tushunish kerakki, bola o‘zining turli-tuman o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir shofyorning, vrachning, militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining hatti-harakatlarnigina emas, balki umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning hamda uchuvchilarniig xatti-harakatlarini aks etgaradi, Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi cheklangan kichik yoshdagi bolalar (ba’zan kichik guruh bolalari ham) o‘zlarining o ‘ y i n l a r i d a k o n k r e t o d a m l a r n i v a u l a r n i n g h a r a k a t l a r i n i a k s ettiradilar xolos. Masalan, oyisini, dadasini, akasini, tarbiyachisini va shu kabilarni o‘rta yoki katta bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bo‘la boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yinlari atrofdagi narsa va hodisalarni bilish quroli bo‘lishi bilan birga, yuksak ijtimoi y a h a m i y a t t a h a m e g a o ‘ z g a c h a q i l i b a y t g a n d a , o ‘ y i n q u d r a t l i t a r b i y a qurolidir. Bolalarning o‘yinlari orqali ularda ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Agarda biz bolalarning o‘yin faoliyatlarini tashqaridan kuzatsak, o‘yin jarayonida ularning
23 barcha shaxsiy xislatlari (kimning nimaga k o ‘ p r o q q i z i q i s h i , q o b i l i y a t i , i r o d a s i , t e m p e r a m e n t i ) y a q q o l n a m o y o n bo‘lishini ko‘ramiz. Shuning uchun bolalarning o‘yin faoliyatlari, ularning individual ravishda o‘rganish uchun juda qulay vositadir, Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar odatda o‘zlari yolgiz o‘ynaydilar. Predmetli va konstruktorli o‘yinlar orqali bu yoshdagi bolalar o ‘ z l a r i n i n g i d r o k , x o t i r a , t a s a v v u r , t a f a k k u r h a m d a h a r a k a t layoqatlarini rivojlantiradilar. Syujetli- rolli o‘yinlarda bolalar, asosan, o‘zlari har kuni ko‘rayotgan va kuzatayotgan kattalarning hatti-harakatlarini aks ettiradilar. 4-5 yoshli bolalarning o‘yini asta-sekinlik bilan jamoa shaklidan xislatlarga ega bo‘lib boradi. Bolalarning individual xususiyatlarini, xususan, ularning j am o a o ‘ yi n l a ri o r q al i k u z at i s h q u l a yd i r . B u
o ‘ yi n l a r d a b o l al a r kattalarning faqat predmetlarga munosabatini emas, balki ko‘proq o‘zaro munosabatlarini aks ettiradilar. Shuningdek, jamoa o‘yinlarida bolalar bir guruh odamlarniig murakkab hayotiy faoliyatlarini aks ettiradilar, Masalan, «poezd» o‘yinini olaylik. Bunda mashinist, parovozga ko‘mir yoquvchi, provodniklar, kontrolyor, kassir, stansiya xodimdari va yo‘lovchilar bo‘ladi. Bolalarning mana shu kabi jamoa o‘yinlari artistlarning faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, jamoa o‘yinidagi har bir bola o‘z rolini yaxshi ado etishga intilishi bilan birga, o‘yinning umumiy mazmunidan ham chetga chiqib ketmaslikka tirishadi. Bu esa, xar bir boladan uzining butun qobiliyatini ishga solishni talab etadi. Ma’lum rollarga bo‘lingan j a m o a u yi n , b o l a l a r d a n q a t ’ i y q o i d a l a r g a b o ‘ ys u n i s h i n i v a a yr i m vazifalarni talab doirasida bajarishni taqozo etadi. Shuning uchun bolalarning bunday jamoa o‘yinlari psixologak jihatdan katta ahamiyatta ega. Chunki, bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, x us hm u amm o li li k, o ‘ yi n q o i d al ari ga, t art i b -i nt iz om ga b o ‘ ys u n i s h v a shu k abi bo shq a ijob i y x islatl arn i t arbi yal a ydi v a rivojlantiradi. Katta bog‘cha yoshida syujetli-rolli o‘yinlar esa endi o‘z mavzusining boyligi va xilma-xilligi bilan farqlanadi. Bu o‘yinlar jaraenida bolalarda sardorlik xususiyati yuzaga kela boshlaydi, ularda tashkilotchilik ko’nikma va malakalari rivojlana boshlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida tasviriy san’atning ham ahamiyati juda kattadir. Bolaning t as a v v u r e t i s h x a r a k t e ri g a k u r a , u n i n g a t r o f h a yo t n i q a n d a y i d r o k etishi, xotira, tasavvur va tafakkur xususiyatlarnga baxo berish mumkin. Katta bog‘cha yoshidagi bolalar chizgan rasmlar ularning ichki kechinmalari, ruhiy xrlatlari, orzu, umid va ehtiyojlarini ham aks ettiradi. B u y o s h d a g i b o l a l a r r a s m c h i z i s h g a n i h o y a t d a q i z i q a d i l a r . R a s m chizish bolalar uchun uyin faoliyatining Uziga xos bir shakli bo‘lib hisoblanadi. Bola avvalo kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa o‘zi biladigan, xotirasidagi va o‘zi o‘ylab topgan narsalarni chizadi.
24 Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqa juda katta ahamiyatta ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyatga erishish shakllanadi va mustahkamlanadi. Bu yoshdagi bolalarning uchun eng yaxshi daqiqalari va muvaffaqiyat bilan bog‘liq bo‘lgan musobaqa o‘yinlarining ahamiyatligidir. Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaqalar juda katta ahamiyatga ega bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyata erishish motivlari shakllanadi va mustahkamlanadi. Bu yoshdaga bolalar uchun eng yoqimli vaqt - yutish va muvaffaqiyat bo‘lgan musobaqa uyinlarining ham ahamiyati juda katta. Katta bog‘cha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mehnat faoliyatiga aylanib boradi. uyinda bola sodda lmehnat ko‘nikma va malakalarini egallay boshlaydi, predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur namunalari rivojlana boradi. 3-7 yoshli bolalarning psixik rivojlanishida badiiy-ijodiy faoliyat turi bo‘lgan musiqaning ahamiyati ham juda kattadir. Musiqa orqali bolalar ashula aytishga, musiqa ohangiga mos -ritmik harakatlar qilishga urganadilar. 3-7 yoshlik davrida bolalarning asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi: -
-
individual predmetli o‘yinlar, jamoa syujetli-rolli o‘yinlar ; -
individual va guruhiy ijod ; -
musobaqa o’yinlari; - muloqot o‘yinlari ; -
Bo g‘ch a yo shi d agi b olal ariin g o ‘ yin faol i yatl ari h aqi da gapi rar ekanmiz, albatta ularning o‘yinchog‘i masalasiga ham to‘xtab o‘tish kerak. Bolalarga o‘yinchoqlarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, taraqqiyot darajalarini va ayni paytda ularni ko‘proq nimalar q i z i q t i r i s h i n i h i s o b g a o l i s h k e r a k . Ma’lumki, 1-3 yoshdagi bolalar hali tashqi muhitni juda oz uzlashtirgan buladilar, ular hali ko‘p narsalarning rangini, hajmini ham yaxshi ajrata olmaydilar. Shuning uchun ularga q u g i r c h o q b i l a n b i r g a h a r x i l r a n g l i q i y q i m , l a h t a k m a t o l a r h a m b e r i s h k e r a k . A y n i q s a , q i z b o l a l a r o ‘ z q o ‘ g ‘ i r c h o q l a r i n i h a r x i l r a n g l i m a t o l a r g a o ‘ r a b , r o ‘ m o l q i l i b o ‘ r a t i b m a s h q q i l a d i l a r , o ‘ g ‘ i l bolalarga esa, har xil rangli, bir-birining ichiga sig‘adigan quticha o‘yinchoqlarni berish foydalidir. O‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol shakli bulgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallashi uchun odam, avvalo, yetarli darajada
25 nutqni egallagan bo‘lishi, ma’lum malakalar, uquvlar va sodda tushunchalarga ega bo‘lishi kerak bo‘ladi. Bularga bola yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, o‘yin faoliyati orqali erishadi.
|