“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

Tənzimləyici  funksiya  mahiyyətcə  üç  müxtəlif  funksiyanı  (stimullaşdırıcı, 
məhdudlaşdırıcı və nəzarət) əhatə edən ümumiləşdirici funksiyadır. Tənzimləmə funksiyası 
vergi mexanizmi vasitəsilə dövlətin qarşıya qoyduğu müəyyən məqsədlərə nail olunmasına 
xidmət edir. Vergilər özünün bu funksiyası vasitəsilə stimullaşdırmaq və ya ləngitmək yolu 
ilə istehsal prosesinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir, kapital yığımını gücləndirir yə ya 
zəiflədir. Tənzimləyici funksiyanın stimullaşdırıcı məqsədi bu və ya digər iqtisadi proseslərin 
inkişafının müəyyənləşdirilməsinə yönəldilir. Buna isə əsasən vergi güzəştləri vasitəsilə nail 
olunur. Məsələn, dövlət kənd təsərrüfatının inkişafını və istehsal təyinatlı kapital qoyuluşunu 
sürətləndirmək üçün bu fəaliyyət növü ilə məşğul olan müəssisələrə vergi qanunvericiliyində 
müəyyən güzəştlər nəzərdə tutmuşdur.  
Verginin tənzimləmə funksiyasının sonuncu ayrılmaz hissəsi nəzarətdir.  
Dövlət  yalnız  məhsuldar  qüvvələrin  inkişafının  stimullaşdırılması  və  ya 
məhdudlaşdırılması deyil, həmçinin baş verən dəyişikliklərin qiymətləndirilməsi üçün vergi 
tənzimlənməsinin  icrası  üzərində  daim  nəzarət  həyata  keçirməlidir.  Nəzərə  almaq  lazımdır 
ki,  bu  fiskal  funksiyanın  icrasını  müşayət  edən  deyil,vergidən  yayınma  hallarının  aşkara 

---

59 
 
 
 
çıxarılmasından  daha  çox  dövlətin  iqtisadi  və  maliyyə  vəziyyətinin  əsaslı  təhlilinə 
yönəldilmiş nəzarət olmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, nəzarət funksiyası olmadan iqtisadi 
inkişafın səmərəli tənzimlənməsi qeyri-mümkündür.  
Məhz  nəzarət  funksiyası  sayəsində  vergi  mexanizminin  səmərəliliyi  qiymətləndirilir, 
maliyyə  resurslarının  hərəkəti  üzərində  nəzarət  təmin  edilir,  vergi  sistemi  və  dövlət 
büdcəsinə dəyişikliyin edilib-edilməməsi müəyyənləşdirilir.  
Maliyyə-vergi  münasibətlərinin  nəzarət funksiyası  yalnız  onun  bölüşdürücü  funksiyası 
vasitəsilə realizə olunur. Yəni maliyyə-vergi münasibətləri və vergi siyasətinin səmərəliliyini 
yalnız hər iki funksiya üzvi surətdə əlaqəli olduğu halda müəyyən etmək mümkündür.  
Vergilər müxtəlif əlamətlərinə görə aşağıdakı qruplar üzrə təsnifləşdirilir:  
a) vergitutma üsuluna görə (verginin tutulması xarakterinə görə) – birbaşa  
və dolayı (vasitəli);  
b) vergi  ödəmələrinin  köçürüldüyü  büdcənin  səviyyəsinə  görə  –  dövlət,  muxtar 
respublika və bələdiyyə (yerli);  
v)  istifadə  edilməsi  qaydasından  asılı  olaraq  (məqsədli  təyinatına  görə)  –  ümumi  və 
xüsusi;  
q) vergitutma subyektlərinə görə: fiziki və hüquqi şəxslərdən tutulan vergilər;  
 
   d) vergitutma obyektinə görə.