“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

4.5.BƏLƏDIYYƏ MALIYYƏSININ TƏİKILI XÜSUSIYYƏTLƏRI  
  
 Bələdiyyələrin  çox  qədim  və  zəngin  tarixi  vardır.  Onların  yaranması  şəhərlərin 
meydana  gəlməsi  ilə  bağlı  olmuşdur.    Respublikamızda  bələdiyyələr  1999-cu  ildə 
yaradılmışdır.  Hazırda  ölkəmizdə  1718  bələdiyyə  fəaliyyət  göstərir.  Ölkəmizdə  həyata 
keçirilən  genişmiqyaslı  islahatların  əsas  istiqamətlərindən  biri  də  bələdiyyələrin 
yaradılmasıdır.  Bələdiyyələrin  yaradılması  eyni  zamanda  bələdiyyələr  haqqında  qanunların 
və hüquqi sənədlərin qəbul edilməsini zəruri etmişdir.    
İnkişaf  etmiş  ölkələrin  təcrübəsi  onu  göstərir  ki,  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarının 
inkişafı  onlara  verilən  səlahiyyətlərdən  və  maliyyə  təminatından  asılıdır.  Yəni  mükəmməl 
yerli  özünüidarəetmə    qurumları  yaratmaq  və  onları  inkişaf  etdirmək  üçün  bələdiyyələr 
kifayət qədər maliyyə vəsaitinə malik olmalıdırlar.  
Bələdiyyə  maliyyəsi  dedikdə,  yerli  əhəmiyyətli  məsələlərin  həlli  və  digər  idarəetmə 
funksiyalarının  yerinə  yetirilməsi  üçün  zəruri  olan  maliyyə  resurslarının  formalaşması, 
bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan iqtisadi münasibətlərin məcmusu başa düşülür. Bu 

---

42 
 
 
 
münasibətlər bələdiyyə ərazisində fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektləri və orada yaşayan 
əhali arasında yaranır. Bələdiyyələrin fəaliyyətinin qurulması onların maliyyə mənbələrinin 
müəyyən  edilməsindən  bilavasitə  asılıdır.  Bu  məqsədlə  7  dekabr  1999-cu  il  tarixdə 
“Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında”  Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul 
edilmişdir. Bu qanuna əsasən bələdiyyələrin maliyyə vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi 
özünüidarəetmə,  müstəqillik,  aşkarlıq  və  milli  mənafelərin  əlaqələndirilməsi  prinsipinə 
əsaslanır.   
 Bələdiyyələrin 
maliyyə  münasibətləri  AR  Konstitusiyasına,  “Bələdiyyələrin 
maliyyəsinin  əsasları  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanununa,  “Bələdiyyələrin 
statusu haqqında”, “Büdcə sistemi haqqında”  Azərbaycan Respublikası Qanunları və digər 
normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.   
Bələdiyyələrin  maliyyə  vəsaitlərini  yerli  büdcə  vəsaitləri  və  büdcədənkənar  fondlar, 
valyuta  fondu,  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarına mənsub  olan  dövlət  və  bələdiyyə  qiymətli 
kağızları,  bələdiyyələrin  fəaliyyətinə  kömək  məqsədilə  dövlət  tərəfindən  verilən  dotasiya, 
subvensiyalar və digər vəsaitlər təşkil edir.   
Bələdiyyə maliyyəsinin iqtisadi əsaslarını bələdiyyə əmlakı, bələdiyyə torpaqları, yerli 
büdcə və büdcədənkənar fondlar təşkil edir.  
Bələdiyyələrin  maliyyəsinin  təşkilində  bələdiyyə  mülkiyyəti  mühüm  rol  oynayır. 
“Bələdiyyələrin  statusu  haqqında”  AR  Qanununa  əsasən  bələdiyyələrin  mülkiyyətinə 
aşağıdakılar aiddir:  
- yerli verglər və ödənişlər hesabına formalaşan yerli büdcənin vəsaiti;  
- bələdiyyələrin büdcədənkənar fondları;  
- bələdiyyə əmlakı, bələdiyyə torpaqları;  
- bələdiyyə müəssisə və təşkilatları;  
- bələdiyyə mənzil fondları və qeyri-yaşayış binaları;  
- dövlət və xüsusi mülkiyyətdə olmayan yollar;  
- bələdiyyə təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman müəssisələri; - və s.  
Bələdiyyə  mülkiyyəti  AR  Konstitusiyası,  “Mülkiyyət  haqqında”,  “Bələdiyyə 
mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında”  və s. qanunlarla tənzimlənir.   
Bələdiyyələrin  əsas  vəzifəsi  AR  konstitusiyası  və  qanunları  ilə  müəyyənləşdirilən, 
bələdiyyə  əhalisinin  həyat  və  fəaliyyətinin  təmin  edilməsi  ilə  bağlı  olan  yerli  əhəmiyyətli 
sosial-iqtisadi  inkişaf  proqramları  həyata  keçirmək,  əhalinin  maddi  və  mədəni  həyat 
səviyyəsıni yüksəltməkdir.   
Bələdiyyələr öz fəaliyyətlərini həyata keçirmək üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş 
mənbələr  hesabına  gəlirlərini  formalaşdırır.  Bələdiyyələrin  xərcləri  bu  vəsaitlər  hesabına 
maliyyələşdirilir.   
Ölkəmizdə  yerli  büdcələri  balanslaşdırmaq  məqsədilə  yerli  özünüidarəetmə  orqanları 
daxili  maliyyə  bazarlarında  bələdiyyə  borcları  və  müəyyən  bələdiyyə  əmlakının  haqqı 
ödənilməsi şərtilə özgəninkiləşdirilməsi formasında vəsait cəlb edilməsini həyata keçirir.  Bu 
orqanlara  xaricdən  borcalma  hüququ  verilməmişdir.  Bələdiyyələrin  maliyyə  resurslarının 

---

43 
 
 
 
mənbəyi  regional  ümumi  daxili  məhsul,  bələdiyyə  mülkiyyətində  olan  milli  sərvətin  bir 
hissəsidir.  
Bələdiyyə  xərcləri  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarının  büdcələrindən  və  büdcədənkənar 
fondlardan yerli əhəmiyyətli məsələlərin həllinə yönəldilmiş pul vəsaitləridir.  
Bələdiyyə xərclərinin zəruriliyi əhalinin mövcud tələbatı ilə əlaqdardır:  
- mənzil fondunun saxlanması;  
- əhaliyə nəqliyyat xidmətinin göstərilməsi;  
- ərazilərin abadlaşdırılması;  
- ictimai asayişin qorunması;  
- bələdiyyə qurumlarının idarə edilməsi.  
Bələdiyyə büdcələri bələdiyyə maliyyəsinin əsasını təşkil edir. Bələdiyyə maliyyəsinin 
formalaşdırılması da müəyyən prinsiplərə əsaslanır:  
- özünüidarəetmə;  
- müstəqillik;  
- yerli mənafenin respublikanın mənafeyi ilə uzlaşdırılması.