Ma’lumotlar bazasi

Ma’lumotlar omborini boshqarish 
tizimlari (MBBT
) deb ataladi
. 

---

Hozirgi kunda inson faoliyatida 
ma’lumotlar bazasi (MB)
kerakli 
axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rolь o‘ynamoqda. 
Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli 
ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. 
Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal 
qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir.
Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining 
tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu 
ma’lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi usullarini qidirib 
topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni 
yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. 
Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va boshqa korxonalar ishlarini ma’lumotlar 
bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib 
kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur 
tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan 
masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar 
qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni 
qiyinlashtirar edi. Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit ob’ektlari 
haqidagi ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi 
- bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi 
ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni 
tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi. 
Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va 
boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni 
hisobga 
olmoq 
zarur:
Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko‘rinishi, ularni qo‘llaydigan programmalarga 
bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki 
ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, programmalarni o‘zgartirish talab etilmasligi 
lozim.

---

Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror 
programma tuzishga hojat qolmasin.
Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal 
qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, 
ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda 
aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. 
Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha 
tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Buni 
faqat 
ma’lumotlar 
tizilmalashtirilgan 
holda 
bajarish 
mumkin.