Maǵlıwmatlar bazasınıń maqseti, wazıypası hám onıń úsh basqıshlı arxitekturası

Num	FAA	TS	Jınısı	Adr	TelN	TDA	TK
SumD
1	A.Risnazarov	25.03.75	E	8/11-12	6-35-32	Ish 1	3500	4000
1	A.Risnazarov	25.03.75	E	8/11-12	6-35-32	Ish 2	500	4000
2	Q.Mambetbaeva	07.04.98	H	05-321	joq	stipendiya	425	925
2	Q.Mambetbaeva	07.04.98	H	05-321	joq	Ish 2	500	925
3	M.Matirzaeva	24.12.78	H	8/11-12	6-35-32	Ish 4	400	1400
3	M.Matirzaeva	24.12.78	H	8/11-12	6-35-32	Ish 3	1000	1400
4	S.Xojanova	25.07.86	H	1d-7	3-43-00	Ish 3	1000	1000
5	Z.Salilaeva	15.06.46	H	8/11-12	6-35-32	nafaqa	1200	1200

Kiritiwdegi anomaliya. Eger jańadan dáramat deregine iye emes (mısal ushın jańa tuwılǵan perzent) shaxsın T-TN-T qatnasına kiritiw kerek bolsa, onda kiritiledigen qatarda TDA hám TK maydanlarınıń mánislerin bos taslap ketiwge durıs keledi. Lekin qatnasta (tablicada) bos (anıq emes) maydanlar bolmaslıǵın inabatqa alsaq, onda bunnan jańa jasawshını MB sına dizimge kiritiwdi, ol qashan dáramat deregine iye bolǵansha kútip turıw kerek boladı.
Jańalawdaǵı anomaliya. T-TN-T qatnas anıq kórinetuǵın hám kórinbeytuǵın artıqshalıqqa iyeligi menen xarakterlenedi. Anıq kórinetuǵın artıqshalıqqa: shaxstıń familiyası, onıń tuwılǵan sánesi, jınısı, adresi, telefon nomeri hám basqa atributlardıń mánisleri qatnasta bir-neshe márte tákirarlanıwı múmkin. Mısal ushın Q.Mambetbaevanıń adresi qatnasta eki ret qaytalanadı. Eger ol adresin ózgergenin málim qılsa, ol jaǵdayda qatnasta onıń adresin ózgerttiriw ushın maǵlıwmatlar qarama-qarsılıǵı kelip shıǵıwınıń aldın alıw maqsetinde eki kortejde de ózgerttiriw kerek.
T-TN-T qatnasında anıq emes (kórinbes) artıqshalıq bul bir túr telefon nomeri bir kvartiradaǵı barlıq jasawshılarǵa tiyisli bolıwı esaplanadı. Mısal ushın 8/11-12 adresli kvartirada jasawshılardıń barlıǵında tákirarlanadı. Egerde Z.Salilaeva MB menen islewshilerge óziniń telefon nomeri ózgergenin málim qılsa hámde olar usı tiykarında tekte onıń telefon nomeri ózgertirilse, onda 8/11-12 adresli kvartira ushın qatnasta eki túrli telefon nomeri payda boladı. Bul 8/11-12 adresi ushın anıq telefon nomeri joq yamasa anıqlap bolmaytuǵın jaǵdayǵa keltiredi.
Ózgerttiriwshi anomaliya. T-TN-T qatnasında S.Xojanova ǵa tiyisli tekte bir kortej bar. Mısal ushın MB menen islewshi S.Xojanovanıń jumıs ornınan bosaǵanın (dáramat deregi ózgergenligin) bildi hámde usı jazıwdı óshirdi. Bul hareket Xojanova S. usı adreste jasasa da MBdan óshirip taslanıwına alıp keledi. Sebebi qatnasta bul jasawshı haqqında tekte bir kortej bar edi.

3. Funktsional ǵárezlilik

Anomaliyalar kelip shıǵıwın saplastırıw maqsetinde qatnaslardı ajıratıw (bólıw) processi dekompoziciya dep ataladı. Qatnastı kóplep jańa qatnaslarǵa ajıratıwda relyatsion algebranıń tiyisli ámelleri isletilip, bul qatnas proekcyaları dep ataladı.
Dáslep qatnastı «qatnastıń proekcyaları» dep atalıwshı bir neshe jańa qatnaslarǵa ajıratıw ushın relyatsion algebranıń tiyisli ámelleri qollanıladı. Qatnastıń tolıq dekompoziciyasi - tabiyǵıy baylanısıwshı usı qatnas penen bir túr bolatuǵın onıń sheklenbegen sandaǵı proekcyaları toplamı bolıp esaplanadı.
Dekompoziciyalawdı ámelge asırıwda qaralıp atırǵan qatnastaǵı atributlar ortasındaǵı funktsional ǵárezlilikler gilt bolıp esaplanadı. Funktsional ǵárezlilik (Fǵ) tómendegishe anıqlanadı: A hám B atributları berilgen bolıp, eger A nıń hár-bir mánisi ushın barqulla ol menen baylanıslı bolǵan B nıń qandayda mánisi bar bolsa, onda B atribut A atributına funktsional ǵárezli dep ataladı. A hám B ortasında funktsional ǵárezlili bolǵan atributlar kóp bolsa bul quramalı (sostavnoy) dep ataladı.
Usı táriyptiń mánisi sonnan ibarat bolıp, eger B funktsional A ǵa ǵárezli bolsa, onda A da qandaydur mániske iye bolǵan kortejler B da da tap usı mániske iye bolıwı kerek. A hám B mánisleri waqıtı-waqıtı menen ózgeriwi múmkin, biraq bunda A nıń hár-bir unikal mánisi B menen baylanıslı bolǵan bir mániske iye bolatuǵınday ózgeriwi kerek.
Funktsional ǵárezlilikti xarakteristikalaw ushın eń kóp isletiletuǵın eki usıl 4.4-súwrette kórsetilgen.

4.4-súwret. Funktsional ǵárezlilikti xarakteristikalaw (a - matematik; b - grafik)
Anıq halatda, funktsional ǵárezlilik, qatnaslardaǵı barlıq atributlardıń semantik ózgesheliklerin analizlew hám atributlardıń bir-biri menen qanday baylanıslılıǵı tuwralı juwmaq shıǵarıw arqalı anıqlanadı. Funktsional ǵárezlilik atributlardıń tiykarǵı ózgesheliklerine qarap alınıwı kerek.
Mısal túrinde, T-TN-T universal qatnaslarındaǵı (4.1-tablica) atributlar qanday baylanıslılıǵın kórip shıǵamız. Atributlar semantikası úyrenilgennen soń, 4.5-súwrettegi ǵárezliliklerdiń barlıǵı kórinedi.
Usı funktsional ǵárezliliklerdiń barlıǵın túsindiretuǵın pikirler tómendegishe:
1. Puxaralardıń Num sanları unikal. Sonday qılıp, eger puxaranıń nomeri málim bolsa, ol jaǵdayda tekte bir familiya, at hám ákesiniń atı (FAA) menen baylanısıwı múmkin: Num→FAA. Kerisi durıs emes: FAA→Ngm durıs funktsional ǵárezlilik emes, sebebi bir neshe puxaranıń familiyası, atı hám ákesiniń atı bir túr bolıwı múmkin;

4.5-súwret. T-TN-T qatnaslarınıń atributları ortasında bar funktsional ǵárezlilikti kórsetiwdiń túrli usılları
2. Joqarıdaǵı túrde pikirler TSáne, Jınısı hám SumD atributlarına salıstırmalı da qollanıladı. Eger puxara nomeri málim bolsa, ol menen tekte bir tuwılǵan sáne, bir jınısı hám bir ulıwmalıq dáramat baylanıslı bolıwı múmkin: Num→FAA, Num→TSáne, Num→Jınısı. Keri funktsional ǵárezlilikler durıs kelmeydi, sebebi bir neshe turǵınlardıń tuwılǵan sánesi, jınısı hám ulıwmalıq dáramatı bir túr bolıwı múmkin emes;
3. Hár-bir puxara bir kvartirada dizimge alınǵan, biraq bir kvartirada birewden kóbirek puxara jasawı múmkin. Sonday qılıp, Num→Adres durıs funktsional ǵárezlilik;
4. Hár-bir kvartira ushın birewden artıq telefon esapqa alınbaydı, kvartiranıń bar bolıwı yamasa joqlıǵı telefon menen anıqlanbaydı, lekin telefon bar bolsa ol qaysıdur bir kvartiraǵa baylanıslı boladı, Adres→Ntel;