Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
fitoplan kton lar
delinedi. Olar mayda organizmlerge awqat boladi. Plankton organizmler suw qatlamininda aktiv tirishililik etetugin- 327 nektonlarga, sonday-aq okean ultanimda tirishilik etetugm organizmler -zoobentoslarga awqat boladi. Tiri materiya-organizmler ozlerinin tirishilik iskerligi ushm kerekli elementlerdi geologiyahq aylamstan aladi ham usi elementler yagniy biologiyaliq aylamsqa kirisedi. Bunda organikaliq zatlardm sintez boliwi ham olardm puwlaniw processleri ulken rol oynaydi. Biosferada geologiyahq zatlar aylamsma 50% ke jaqm, biologiyaliqqa bolsa 0,1-0,2% quyash energiyasi sariplanadi. Biologiyaliq aylamsqa juda kem energiya ketse de biosferadagi bul processte birlemshi onim jaratiladi. Biosferada ximiyaliq elementler har dayim cirkulyaciya qilip, sirtqi ortaliqtan organizmge, onnan bolsa jane sirtqi ortahqqa otip turadi. Bul jagday biogeoximiyaliq cikl dep aytiladi. Bunda 0 2, CO 2 , H20 , azot, fosfor, kukirt ham basqa elementler aylanip turadi. Biogeoximiyaliq ciklda zatlar aylanism CO 2 misalinda baqlaw mumkin, osimlik —* CO 2 ni fotosintezde ozlestiredi, C 0 2 ham suwdan—»uglevod, organikaliq zat payda boladi ham 0 2 ajiralip shigadi —> payda bolgan uglevodti haywanlar ozlestiredi —* olar dem alganda CO 2 ajiralip shigadi. Olgen osimlik ham haywanlar jer usti yamasa jer astinda mikroorganizmler jardeminde shiriydi. Bunin natiyjesinde oli organikaliq zatlardm uglerodi C 0 2 ge shekem oksidlenedi ham C 0 2 atmosferaga shigadi. Atmosferadagi kislorod fotosintez esabman toplanadi. Onin toplamwina ekinshi derek suw molekulasi. Osimlikler tarepinen ajiratilgan 0 2 nm molekulalar sam C 0 2 nm molekulalar sanina proporcional. Osimliklerdin fotosintez esabman ajiralgan 0 2 oz nawbetinde uglerodtin oksidleniwinde paydalaniladi ham geteretrof organizmlerdin dem aliwma isletiledi, belgili bolimi atmosferada qaladi. Atmosferadagi erkin O 2 mn fondi l,6 x l0 15 bohp, jasil osimlikler om 10000 jiida jaratadi. Har bir ximiyaliq element ulken ham kishi cikllarda ozine say tezlik penen migraciya qiladi. Sol qatarda atmosferadagi barliq 0 2 tiri organizmler denesinen 2 mm jiida otse, C 0 2-300 jiida otedi, basqa elementler bolsa tezirek otedi. 328 Tiri organizmler oz denesinde belgili mugdarda sirtqi ortaliqtan otken zatlardi toplaydi. Misali, suw otlan 10% ge shekem magniy, broxopodlar baqanshagmda 20% ge shekem fosfor, kukirt, bakteriyalarda 10% ge shekem kukirt, basqa bakteriyalarda temir toplanadi. Kopshilik organizmler kalciy, kremniy, natriy, iod siyaqli elementlerdi toplaydi. Tiri organizmler biosferadagi lilken ham kishi zat aylamw processinde atomlar migraciyasinda aktiv qatnasadi. Tiri nrganizmler denelerinde atomlar har qanday kishi biologiyaliq aylamsta kop martelep qatnasadi ham sirtqi ortaliqqa shigadi, ol jerden organizmler jane ozlestiredi h.b. Biologiyaliq aylanis tomendegi belgiler menen xarakterlenedi, yagmy: 1) Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|