Manapoliyning shakillanishi bozor munosabatlarining evalyutsiyasi

Monopoliyalarning har xil turlari mavjud bo'lib, ularni uchta asosiyga bo'lish mumkin:

• Monopoliyalarning har xil turlari mavjud bo'lib, ularni uchta asosiyga bo'lish mumkin:
• - jamiyatning ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishining texnologik ehtiyojlari asosida ishlab chiqarishning yuqori konsentratsiyasi darajasida shakllanadigan tabiiy;
• - raqiblarning til biriktirishi yoki ularni bostirish asosida paydo bo'ladigan sun'iy;
• - tasodifiy, bu talabning taklifga nisbatan vaqt bilan cheklangan ortiqcha natijasi, ya'ni. bozor o'rnini qidirish.
• Sof monopoliyalar ham ajralib turadi. Bugungi kunda sof monopoliyalar kamdan-kam uchraydi.
• Monopoliyalarning mohiyatini oshib berishda uning turlarini ko’rib shiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Monopoliyalarning turlarini bir nesha mezonlarga ko’ra ajratish mumkin.1. Bozorni qamrab olish darajasiga ko’ra: sofmonopoliya, oligopoliya va monopsoniya.
• Sof monopoliya – tarmoqdagi yagona ishlab shiqaruvshi yoki sotuvshining narx va ishlab shiqarish hajmini belgilashdagi yakkahukmronlik holati hisoblanadi. O’zbekistonda sof monopoliyalar sifatida «O’zbekiston havo yo’llari» DAK, «O’zbekiston temir yo’llari» DAK, Toshkent aviatsiya ishlab shiqarish birlashmasini misol keltirish mumkin. Darhaqiqat, ular o’z tarmoqlaridagi tegishli faoliyatlarning yagona ishlab shiqaruvshisi hisoblanadilar. SHuningdek, ba’zi hollarda tarmoqdagi monopolist ishlab shiqaruvshilar sonining ko’payib borishi monopolistik raqobat holatining vujudga kelishiga sabab bo’ladi. Monopolistik raqobat – tarmoqdagi ishlab shiqaruvshi yoki sotuvshilar soni ko’p hamda ular o’rtasida ma’lum darajada raqobat mavjud bo’lgan, biroq har bir ishlab shiqaruvshi yoki sotuvshi o’z tovar yoki xizmatining alohida, maxsus xususiyatlari mavjudligi sababli ularning narxi va ishlab shiqarish hajmini belgilashdagi ma’lum darajada hukmronlik holati hisoblanadi. Bunga misol tariqasida ko’plab mebelь, kiyim-keshak turlari, kir yuvish vositalari va boshqa mahsulotlar ishlab shiqaruvshilarini keltirish mumkin.