Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

2.2.6.3. Termoregulacja 
Kolejnym aspektem funkcjonowania organizmu, opartym na odruchach, 
jest termoregulacja. Organizm ludzki przystosowany jest do klimatu 

---

61 
tropikalnego; 28-30
o 
C to temperatura komfortu cieplnego i równowagi 
termicznej, temperatura, przy której nakład energii na utrzymanie stałej 
temperatury jest najmniejszy. Jest to efekt ewoluowania naszego gatunku 
w rejonie Afryki równikowej. 
Receptorami tego układu są termoreceptory wrażliwe na spadek lub 
wzrost temperatury. Są one zlokalizowane w skórze, mięśniach, górnych 
drogach oddechowych, ścianach żył, przewodu pokarmowego, a także 
w ośrodkowym układzie nerwowym: w podwzgórzu, w okolicach III 
komory mózgu, szyjnym rdzeniu kręgowym. Wysyłają one ciągłą 
impulsację w tempie ok. 10/s w spoczynku. Jeśli temperatura nagle 
spadnie – częstotliwość wyładowań sięga 100/s. 
Ośrodek termoregulacji zlokalizowany jest w międzymózgowiu – 
w podwzgórzu. Przednia jego część zawiera ośrodek eliminacji ciepła, 
tylny – zachowania ciepła. Ich aktywność jest regulowana poziomem 
jonów sodowych i wapniowych w elektrolitach tkankowych. Jest to tzw. 
punkt nastawczy, który działa podobnie jak termostat: przez zwiększenie 
proporcji Na
+
w stosunku do Ca
2+
„nastawiana jest” wyższa temperatura 
organizmu. W ten sposób substancje pirogenne powodują gorączkę. 
Pirogeny mogą być egzogenne (np. substancje wydzielane przez bakterie) 
lub endogenne (np. leukocytarny: interleukina Il-1). Pirogeny pobudzają 
metabolizm kwasu arachidonowego, powstają prostaglandyny E
1
, E
2
, co 
prowadzi do zwiększenia poziomu Na
+
w stosunku do Ca
2+
i zmiany 
punktu nastawczego, co obserwujemy jako gorączkę. Gorączka jest 
zjawiskiem pożądanym – przyspiesza metabolizm organizmu, zwiększa 
aktywność leukocytów, co pozwala na szybsze zwalczenie infekcji. 
Jednak przyspieszenie metabolizmu szybko wyczerpuje rezerwy 
energetyczne organizmu, stąd zasadność stosowania leków przeciw-
gorączkowych, np. salicylanów hamujących syntezę prostaglandyn. 
Efektorami układu termoregulacji są: 
 Układ krążenia. Rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych 
prowadzi zwykle do utraty ciepła przez wypromieniowanie (dopóki 
temperatura otoczenia jest niższa niż ciała). Kompensacyjnie 
zmniejszony jest wtedy przepływ trzewny. Zmiana objętości krwi 
w skórze jest kilkukrotna – od 5% do 20% całkowitej objętości krwi.
 Gruczoły potowe. Jest ich 2000/cm
2
na dłoniach i stopach, 100-
200/cm
2
na klatce piersiowej i kończynach. Wydzielanie wody na 
powierzchnię ciała wprawdzie nie prowadzi do ochłodzenia 
organizmu, ale jej odparowywanie – tak, ze względu na duże ciepło 
przejścia wody z fazy ciekłej w gazową. Ciepło to odbierane jest ze 

---

62 
skóry, a więc ulega ona ochłodzeniu. Krew przepływająca przez skórę 
może dzięki temu oddać jej swoje ciepło. Układ ten działa tylko 
w określonej wilgotności względnej; niezależnie od temperatury pot 
nie wyparuje z powierzchni ciała przy wilgotności 100%. 
 Mięśnie szkieletowe. W zależności od stanu funkcjonalnego mogą 4-
5x zwiększać przemianę materii. Pracujące mięśnie (również w czasie 
drżenia mięśniowego – odruchowej reakcji na ochłodzenie), 
hydrolizując ATP do ADP, wyzwalają dużą energię rozpraszającą się 
w postaci ciepła, ogrzewającego przepływającą krew.
 Zmiana metabolizmu tkanki tłuszczowej brunatnej, żółtej, wątroby, 
mięśni przez aminy katecholowe, glukagon, hormony tarczycy.