Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

1.2.2. Związki organiczne budujące organizmy żywe 
Lipidy (tłuszcze) są estrami kwasów tłuszczowych i glicerolu. 
Wiązanie estrowe tworzy się pomiędzy grupą hydroksylową (-OH) 
glicerolu a grupą karboksylową (-COOH) kwasu tłuszczowego (ta reakcja 
chemiczna nosi nazwę estryfikacji). 
Podzielić je można ze względu na pochodzenie (roślinne, zwierzęce), 
na stan skupienia (ciekłe, stałe), na budowę (m.in. proste, złożone; w ich 
skład wchodzą nie tylko kwasy tłuszczowe, lecz część grup hydroksylowych 
glicerolu jest podstawiona np. resztą kwasu fosforowego – w fosfolipidach), 
wreszcie ze względu na liczbę wiązań podwójnych pomiędzy atomami 
węgla w łańcuchach kwasów tłuszczowych na nasycone i nienasycone 
(w zależności od położenia wiązania nienasyconego od końca łańcucha, 
np. ω – omega – 3, 6, 9). 
Lipidami są także lipidy izoprenowe, do których należy cholesterol. 
Izopren jest pięciowęglowym węglowodorem, wchodzącym w skład 
cząsteczki tych lipidów. Może on ulegać polimeryzacji, tworząc skwalen 
– prekursor cholesterolu. Cholesterol jest niezbędny do budowy błon 
plazmatycznych, syntezy witaminy D
3
, hormonów steroidowych 
(płciowych i kortyzonu) oraz niezbędny do funkcjonowania układu 
nerwowego (jako składnik mieliny i synaps). 
Fosfolipidy charakteryzują się tym, że jedna z grup hydroksylowych 
glicerolu podstawiona jest resztą kwasu fosforowego, związanego 
z dodatkową cząsteczką związku organicznego, najczęściej choliną (ryc. 1). 

---

14 
Ryc. 1. Budowa cząsteczki fosfolipidu 
Ze względu na budowę, cząsteczka fosfolipidu ma amfipatyczne 
(tj. dwojakie) właściwości wobec wody. Można wyróżnić głowę 
fosfolipidu, złożoną z cząsteczki glicerolu, reszty kwasu fosforowego 
i choliny, oraz dwa ogony zbudowane z reszt wyższych kwasów 
tłuszczowych. Głowa ma tendencję do otaczania się cząsteczkami wody, 
jest hydrofilowa ("lubiąca wodę"), natomiast ogony są hydrofobowe. 
Zatem w obecności wody, cząsteczka fosfolipidu przyjmuje zawsze takie 
położenie, żeby głowa zwrócona była w stronę wody, a ogony – w stronę 
przeciwną. Jeśli na powierzchnię wody dostanie się większa liczba 
cząsteczek fosfolipidów – utworzą one warstwę zwróconą hydrofilowymi 
głowami w stronę wody. Jeśli natomiast duża ilość cząsteczek 
fosfolipidów zostanie otoczona wodą ze wszystkich stron – utworzą one 
sferę z hydrofilową powierzchnią i hydrofobowym wnętrzem. W sytuacji, 
kiedy woda będzie zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz takiej struktury, 
powstanie spontanicznie dwuwarstwowa błona fosfolipidowa, w której 
hydrofobowe ogony z kwasów tłuszczowych będą zwrócone do siebie 
(w stronę ogonów fosfolipidów drugiej warstwy), natomiast głowy – 
na zewnątrz w zewnętrznej warstwie, do wnętrza w wewnętrznej. 
Do lipidów należą także sfingolipidy (pochodne sfingozyny), do 
których zalicza się sfingomieliny, gangliozydy, glikosfingolipidy 
i szczególnie istotne dla naskórka – ceramidy.