Ma’ruza foydali qazilmalarni qazib olish usullari. Ochiq usulda qazib olish nazariyasi. Reja

Ochiq kon ishlari yer osti usuliga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: 
1. Karyerlarda mehnat xavfsizligining yuqoriligi va ishlab chiqarish 
sharoitlarining qulayligi. 
2. Mehnat unumdorligi shaxtaga qaraganda 5-8 marta yuqori, tannarxi esa 2-
4 marta kam. 
3. Karyer qurilish vakti shaxta qurilishi uchun ketgan vaqtdan ancha kam. 
4. Ochiq kon ishlarida foydali qazilmalarni yо‘qotish kam va turli navdagi 
rudalarni alohida qazib olish oson. 
5. Konlarni ochiq usulda qazib olishda zarur paytda korxonaning ishlab 
chiqarish quvvatini oshirish mumkin. 
Ochiq kon ishlarining kamchiliklari: 
1. Ochiq kon ishlarida ishlab chiqarishda katta yer maydonlarini chegaralab 
olish, ba’zan esa katta maydonlarda grunt suvlari darajasini pasayishiga 
olib keladi. 
2. Ochiq kon ishlari iqlim sharoitlariga bog‘liq bо‘ladi. 
3. Karyer elementlari va asosiy kontexnik tushunchalar. 
4. Karyerning ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan bortlari mavjud. 
5. 
6. 8.3-rasm. Karyerning ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan bortlari 

---

7. Yuqori pog‘onaning yuqori brovkasini quyi pog‘onaning quyi brovkasi bilan 
bog‘lovchi chiziqlar orasidagi burchak 
ish olib boriladigan bortning qiyalik 
burchagi, esa ish olib borilmaydigan bortning qiyalik burchagi deyiladi. 
8. Ish olib boriladigan bortning pog‘onalarini ajratuvchi ishchi maydonlarda tog‘ 
jinslari yoki foydali qazilmalarni qazib olish ishlari amalga oshiriladi. Ishchi 
maydon kengligi V
r.p
=40-80 m, ishchi bort qiyalik burchagi esa 
=7-15˚ ni 
tashkil etadi. 
9. Ish olib borilmaydigan bortni tashkil qiluvchi pog‘onalar kichik kenglikdagi 
maydonchalarga: transport  va ximoyalovchi  maydonchalarga bо‘linadi. Ish 
olib borilmaydigan bort qiyalik burchagi 35-45˚ ni tashkil etadi. 
10. Karyerning ishchi borti pastki gorizontda joylashgan transheyani о‘tish hisobiga 
shakllanadi. 
11. Pog‘onalarda zaxodkalarning qazib borilishi bilan birgalikda karyerning ishchi 
borti ham siljib boradi va karyerning chegara konturiga yaqinlashadi, sо‘ngra 
ishsiz holatga keladi. Ishchi maydon esa himoya yoki transport maydoniga 
aylanadi. 
12. Ish olib borilmaydigan bortni tashkil qiluvchi pog‘onalar ish olib