Ma’ruza materiallari 1-mavzu: investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja

Venchurli moliyalashtirish – bu moliyalashtirishning shunday turiki, bunday venchur kapitali egalari va kompaniya egalari yuqori riskli (xatarli) va yuqori daromadli loyihalarni realizatsiyasi bo’yicha hamkorlik qiladilar. Venchurli moliyalashtirishning obyekti bo’lib sinalmagan g’oya – venchur loyiha hisoblanadi. Shuningdek, “venchur” termini yangi texnologiyani barpo etish bilan bog’liq loyihalarni joriy etish faoliyati sifatida ham talqin etiladi.
Venchur loyihalarini moliyalashtirishning asosiy afzalligi o’rtacha daromadlilik darajasining yuqoriligi bo’lib, mamlakat iqtisodiyoti bo’yicha ko’riladigan daromaddan 2-3 barobar ko’p miqdorni tashkil etadi.
Venchur loyihasini amalga oshirishda kamida uchta bosqichda kapitalga ehtiyoj seziladi:

1. 
   dastlabki bosqich – tashkiliy ishlar va korxonani tashkil etish tadbirlari, marketing izlanishlari, loyiha qidiruv va ilmiy tekshirsh ishlari kabi loyiha oldi tadbirlari uchun;
   
2. 
   o’rta bosqich – rivojlanish bosqichi bo’lib, mahsulot namunalarini ishlab chiqishdan normal ishlab chiqarish va iste’mol faoliyatiga o’tish uchun;
   
3. 
   oxirgi bosqich – muvaffaqiyatni mustahkamlash bosqichi bo’lib, korxona aktsiyalarini birjada erkin muomala uchun emissiya qilinishi ro’y beradi va ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini mustahkamlash uchun mablag’ talab qilinadi.
   

Venturatsion moliyalash bir qator xususiyatlarga ega, bu ularni bank tomonidan moliyalashtirish yoki strategik sherikni moliyalashtirishdan ajratib turadi. Birinchidan, "tasdiqlangan xavf" printsipisiz venchur moliyalashtirish mumkin emas. Bu shuni anglatadiki, sarmoyadorlar, agar muvaffaqiyatli moliyalashtirilgan korxona tomonidan moliyalashtirilmagan bo'lsa, yuqori rentabellik evaziga mablag'ni yo'qotish ehtimoli to'g'risida oldindan kelishib olishgan. Ikkinchidan, moliyalashtirishning ushbu turi uzoq muddatli kapital qo'yilmalarni o'z ichiga oladi, bunda investor loyihaning istiqbolli ekanligiga ishonch hosil qilish uchun o'rtacha 3 yildan 5 yilgacha va investitsiya qilingan kapitaldan daromad olish uchun 5 yildan 10 yilgacha bo'lishi kerak.
Uchinchidan, xavfli moliyalashtirish qarz sifatida emas, balki korxonaning ustav fondiga ulush shaklida qo'shiladi. Yangi tashkil etilgan korxonalar, qoida tariqasida, shirkatlarning huquqiy maqomiga ega bo'ladilar va kapital qo'yilmalar ulushlar miqdori bilan cheklangan javobgarlikdagi sheriklarga aylanadilar. Pulni taqdim etishda muzokaralar olib boriladigan mulk ulushiga qarab, xavfli investorlarga moliyalashtiriladigan korxonadan kelajakdagi daromadni olish huquqi beriladi.
To'rtinchidan, venchur kapitalist, strategik sherikdan farqli o'laroq, kamdan-kam hollarda kompaniyaning nazorat ulushini olishga intiladi. Odatda bu taxminan 25-40% aktsiyalar paketidir.
Beshinchidan, moliyalashtirishning xavfli shaklining yana bir o'ziga xos xususiyati investorlarning yangi korxona muvaffaqiyatiga bo'lgan shaxsiy qiziqishidir. Bu ham loyihaning yuqori darajadagi tavakkalchiligidan, ham tuzilayotgan korxona egasi maqomidan kelib chiqadi. Shu sababli, xavfli investorlar ko'pincha mablag 'bilan ta'minlash bilan cheklanib qolmay, balki korxonalar tomonidan yaratilgan turli xil konsalting, boshqaruv va boshqa xizmatlarni taqdim etadilar.
Ishbilarmon farishtalar - bu rivojlanishning boshlang'ich bosqichida o'z mablag'larini xususiy kompaniyalarga investitsiya qiladigan, odatda hech qanday garov ta'minotisiz katta o'sish potentsialiga ega bo'lgan xususiy sarmoyadorlar.
Ushbu turdagi investitsiyalarning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, kambag'al bo'lmagan investor, kompaniya tomonidan olingan foyda olish shart emas. Uning maqsadi, kompaniya tomonidan olingan barcha daromadlarni qayta investitsiyalash, kompaniyaning qiymatini oshirish va kelishilgan muddat tugagandan so'ng, kompaniyadagi ulushini dastlabki sarmoyasini ko'paytirib sotish. Bu davr odatda 3-7 yil.
Ko'pincha, biznes farishtalari kompaniyalardagi aktsiyalarning 25 foizidan 49 foizigacha (ulushlar) sotib olishadi, chunki ular o'z loyihasini amalga oshirish uchun tadbirkor etarlicha rag'batlantirilishidan manfaatdor. Ishbilarmon farishtalarning investitsiyalari hajmi 10 mingdan bir necha million dollargacha o'zgaradi va odatda ularning mablag'larining 5-20 foizini tashkil qiladi.
Moliyalashtirish bilan bir qatorda, biznes farishtalari kompaniyaga qimmatli hissa qo'shadilar - o'zining faoliyat sohasidagi tajribasi va boshqaruv ko'nikmalariga ega, odatda boshlang'ich bosqichlarida kompaniyalarda yo'q bo'lganlar, shuningdek ularning aloqalari. Ko'pgina tadbirkorlar aytishicha, biznes farishtalarining bilimlari va tajribalari ular uchun moliyadan ko'ra muhimroqdir.
Shunday qilib, venchur moliyalashtirish manbalari quyidagilar:
innovatsion korxona muassislarining va uning sheriklarining mablag'lari;
Uchinchi tomon ixtisoslashgan (venchur) investor va kreditorlarning mablag'lari.
Venchur fondi o’z kapitalini turli rivojlanish darajasidagi korxonalarga joylashtirishdan manfaatdor va kapital diversifikatsiyasi tarafdoridir. Venchur kompaniyada fondni nazorat qilish uchun moliyaviy menejr lavozimiga ishonilgan shaxs saylanadi. Venchur kompaniya fondga egalik qilmaydi, faqat boshqaradi.
Investitsiya risklari o’zlarining aniqligi, noaniqligi, miqdor jihatdan hisob-kitob qilinishi, sifat jixatidan aniqlanishi hamda turli usullar bilan o’lchanishi bilan tavsiflanadilar. Risklarni aniqlashda hisoblashdan, o’lchashdan, miqdorligini belgilashdan maqsad ularni boshqarish yo’llarini ishlab chiqishdir. Investitsiya risklarini boshqarish maqsadida ularni ta’sirini kamaytirish, oldini olish chora-tadbirlari ishlab chiqiladi va qo’llaniladi.
Venchurli investitsiyalar, o’zlarining risklarini oldini olish yoki pasaytirish imkoniyatlari ehtimoli yuqori emasligi bilan farqlanadi. Jahon tajribasi tasdiqlashicha, venchurli moliyalashtirish iqtisodiyotni texnik jihatdan progressiv tarmoqlariga taalluqlidir. Riskli moliyalashtirishga mansub bo’lgan mablag’lar ixtisoslashgan institutlar tomonidan jamlanadi va o’zaro bir-biriga bog’liq bo’lgan hamda tezda qoplanadigan loyihalarga qaratiladi. Odatda bunday investitsiyalar katta bo’lmagan, ishlab chiqarishni printsipial yangi turlarini o’zlashtirilishi hisobiga foyda normasi o’rtachadan yuqori darajada ta’minlanishi kutilayotgan sohadagi firmaga beriladi. Bunda, odatda kapital qo’yilmalar firma mijozini aktsiyalarini bir qismini xarid qilish yo’li bilan amalga oshiriladi, yoki ssuda berish yo’li orqali, shu jumladan firma-mijoz konversiya huquqi bilan beriladi. Risk yuqori bo’lgan kapital qo’lga kirituvchi firma rahbarligi o’zining hatti-harakati ancha erkinligi bilan tavsiflanadilar.