Mashg‘ulotlarda qo‘llaniladigan usullar va ish turlari, vositalar. Mashg‘ulotning texnologik xaritasini tuzish
Yüklə 123,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch tushunchalar
|
Mashg‘ulotlarda qo‘llaniladigan usullar va ish turlari, vositalar. Mashg‘ulotning texnologik xaritasini tuzish (1soat amaliy, 1 kredit) Reja 1. Sifatli mashg’ulotlar - ijtimoiy-psixologik tayyorgarlik garovi 2. Nosog’lom bolalarni sensor jihatdan rivojlantirish texnologiyalari 3. O’yin-mashqlar va ularning rivojlanishdagi ahamiyati Tayanch tushunchalar: Jismoniy mashqlar, o'yinlar, geometrik shakllar, emotsional holatlar, ko’rish qobiliyati, analizatorlar, fazoviy tasavvur. Ijtimoiy moslashuv shaxsni turlicha ijtimoiy muhitning strukturaviy elementlariga faol kirishishiga imkon beruvchi, ya’ni jamoaning jamoatchilik hayoti va faoliyatida baholi qudrat ishtirok etuvchi, jamiyatning ijtimoiy va madaniy hayotiga qatnashuvchi, yashab turgan joyining me’yorlari va qoidalariga muvofiq o‘z hayotini qura oluvchi sotsializatsiyaning mexanizmlaridan birini o‘zida aks ettiradi. Ijtimoiy moslashuv-bu shaxs va jamiyat o‘zaro ta'sir ko‘rsatuvchi uzluksiz jarayon. Me’yorda rivojlanayotgan bolalar katta yoshdagilar va tengdoshlari bilan muloqot, ota-onalariga xo‘jalik bo‘yicha yordamlashish, ularni o‘rab turgan hayot va hodisalarga o‘xshatib qilingan turli o‘yinlarni o‘ynash, televidenie va radiodan axborot olish jarayonida ma’lumot va bilimga ega bo‘ladilar. To‘g‘ri tarbiya o‘rnatilgan oiladagi bolalar zimmasida uy-ro‘zg‘or xo‘jaligi va ularni o‘rab turgan hayot haqidagi tushunchalarini kengaytirishga yordam beruvchi ma’lum bir maishiy-xo‘jalik majburiyatlari bo‘ladi. Bundan tashqari, maktabda o‘qish o‘smirlarni zarur bo‘lgan ma’lumot, odat, malakalar zaxirasi bilan qurollantiradi. Alohida yordamga muhtoj bolalarda esa ushbu jarayon boshqacha kechadi. Ushbu toifadagi bolalar bilan ishlovchi xodimlar ta'lim va tarbiya shakllarining mohiyatini, maqsad va mazmunini, usul hamda vositalarini, tamoillarini yaxshi egallab, ularni amalda qo‘llay olishlari kerak. Ta’lim-tarbiya jarayonida bolalarni o‘z kuchiga ishontirish, mashg‘ulotlarga havasini uyg‘ota bilish, material bayoni vaqtida ularning diqqatini to‘la jalb qila olish, materialni esda saqlab qolish yo‘llarini (mashq, ko‘rgazmali qurollardan foydalanish, mustaqil ish, suhbat, didaktik o‘yin kabi vositalarni) qo‘llanishi o‘qitish samaradorligini yanada oshiradi. Barcha turdagi muassasa xodimlari tarbiyalanuvchilarining psixologik rivojlanishidagi xususiyatlarini hisobga olgan holda, shular asosida o‘z ishini to‘g‘ri tashkil etishi maqsadga muvofiqdirBola rivojlanishidagi nuqsonlar har xil bo‘ladi, ularning ba’zilari batamom bartaraf etiladi, ba’zilari bir qadar tuzatiladi, korreksiyalanadi, bilinmaydigan holga keltiriladi, boshqalari esa kompensatsiyalanadi. Masalan, bola nutqida og‘ir nuqson bo‘lsa, ilk yoshda to‘g‘ri tashkil etilgan logopedik chora-tadbirlar ta’sirida uni to‘liq bartaraf etish mumkin. Boladagi nuqson markaziy nerv sistemasidagi organik kamchiliklar natijasida paydo bo‘lgan bo‘lsa (masalan, aqli zaiflik shunday nuqson jumlasiga kiradi), uni to‘liq bartaraf etib bo‘lmasa ham, biroq kamaytirish, ko‘zga ko‘rinmaydigan, sezilmaydigan darajagacha tuzatish mumkin. Bolalar bir-biriga o‘xshamaydilar. Bir-biriga o‘xshash bo‘lgan bolaning o‘zi mavjud emas. Bolalarning yoshlari bir xil bo‘lsada, ular bir-biridan farq qiladi. Ba’zi bolalar injiq, ba’zilar esa, aksincha xushchaqchaq, ba’zilari yaxshi kuylaydi, ba’zilari esa, aksincha ashula ayta olmaydilar. Bola dunyoga kelgan kunlaridan boshlaboq ko‘radi, eshitadi, biror narsa tekkanini, og‘riq, issiq, hid va ta’mni xis etadi. Tevarak atrofdagi borliqni bilish — sezish va idrok qilishdan, ya’ni voqelikdagi narsa va hodisalarning bola ongida aks etishidan boshlanadi. Bolaning idroki hayotining dastlabki-yillaridayoq ancha takomillashadi va ikki yoshida u buyumlarning rangi, shakli, kattakichikligiga qarab bir-biridan farq qila boshlaydi, tanish ohangni ajratadi va hokazo. Unda xilma-xil sensor qobiliyatlar: ko‘rish va ko‘zdan kechirish, tinglash va eshitish, buyumlarni tashqi belgilariga qarab ajratish, ko‘zi ko‘rayotgan va eshitayotgan narsaga taqlid qilish qobiliyati rivojlanib boradi. Bola turli taassurotlar olib turishi — buyumlarni ko‘rishi, ushlab bilishi, kattalarning ishlarini kuzatishi, xilma-xil tovushlarni eshitishi kerak. Bu bolalarning sensor rivojlanishlari uchun zarur shartdir. Sensor qobiliyatlarning o‘z vaqtida rivojlanishi esa bolalarning aqliy tarbiyasi uchun zamin yaratadi. Diqqat, xotira, intilish, qiziqish va boshqa shu singari ruhiy jarayonlar bolaning aqliy rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. Bola nutqining o‘z vaqtida va to‘g‘ri rivojlanishi aqliy rivojlanishining asosidir. Nutq ruhiy jarayon: idrok, xotira va boshqalarning rivojlanishiga, bolalarning faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bolalar nutqi rivojlana boshlashi bilan kattalar so‘zlarining tarbiyaviy vosita sifatidagi roli ortib boradi. Bola shaxsining tarkib topishi hayotining birinchi kunlaridanoq boshlanadi. Bola har kuni ko‘rgan va eshitganlari asosida borliqqa va tevarak-atrofdagi kishilarga o‘z munosabatini bildiradi, kattalarning xatti-harakatlari, ishlariga, sodir bo‘layotgan voqealarga bolaning beradigan bahosi, kishilarga bo‘lgan munosabati — bularning hammasi bola ma’naviy qiyofasining shakllanishiga ta’sir etadi. Bolaning xoh ona qornida, xoh tug‘ilganidan keyin rivojlanib borishi uchun zarur bo‘lgan ma’lum shart- sharoitlarning buzilishi turli xil jismoniy yoki ruhiy rivojlanishidagi nuqsonlar, kamchiliklarga olib kelishi mumkin. Korreksion pedagogika fanida alohida yordamga muhtoj bolalarning turli xil toifalari ustida ish olib boriladi. Ular quyidagilardir: 1) eshitish kamchiliklariga ega bo‘lgan bolalar (kar, zaif eshituvchi bolalar, kech kar bo‘lib qolgan bolalar); 2) ko‘rish qobiliyatida kamchiligiga ega bo‘lgan bolalar (ko‘r, zaif ko‘ruvchi bolalar); 3) aqli zaif bolalar; 4) og‘ir nutqiy nuqsonlari bor bolalar; 5) harakat-tayanch a’zolarida kamchiliklari bo‘lgan bolalar; 6) ruhiy rivojlanishi orqada qolgan bolalar. 7) rivojlanishida murakkab ko‘p nuqsonli bolalar; 8) autizm sindromli bolalar. Alohida yordamga muhtoj bolalar me’yorda rivojlangan tengdoshlari orasida inklyuziv ta’limda yoki ixtisoslashtirilgan ta’lim-tarbiya muassasalarida tarbiyalanishi va o‘qitilishi kerak. Bolaning umumiy rivojlanishiga har tomonlama kuchli ta’sir etgan nuqsonlargina uni alohida yordamga muhtoj bola deb hisoblashga asos bo‘lishi mumkin. Masalan, bolaning faqat chap qulog‘i eshitsa- yu, bu nuqson uning har tomonlama rivojlanishiga ta’sir etmaydigan, u maktab tengdoshlari qatori o‘zlashtiradigan bo‘lsa, u alohida yordamga muhtoj bolalar toifasiga kirmaydi. Katta yoshdagi kishilarda ma’lum sabablarga ko‘ra paydo bo‘lgan nuqsonlar ham ularning umumiy rivojlanishiga ta’sir etmasa, bu kishini alohida yordamga muhtoj deb hisoblash mumkin emas. Maxsus pedagogika amaliyotida yana shunday toifadagi alohida yordamga muhtoj bolalar kuzatiladiki, ulardagi nuqsonni tuzatib ham, korreksiyalab ham bo‘lmaydi, masalan, tug‘ma ko‘rlik yoki karlikning ayrim turlari shular jumlasidandir. Bunda ko‘rish analizatorining vazifasini sezgi organlariga, eshitish analizatorining vazifasini esa ko‘rish analizatoriga yuklash, ya’ni kompensatsiyalash, o‘rnini bosish mumkin. Ko‘rish qobiliyati zaif bolalar sezgi organlariga tayangan holda barmoqlari bilan Brayl shriftidan foydalanadilar. Bunda harf olti nuqta kombinatsiyasi bilan belgilanadi. Ijtimoiy-psixologik tayyorgarlik - bu so'zning odatiy ma'nosida o'qitish emas, biron bir aniq ko'nikmalarni rivojlantirish emas, balki shaxsning odamlar bilan muloqot qilishda kompetentsiyasini, faolligini va yo'nalishini shakllantirish va saviyasini oshirish uchun faol ijtimoiy-psixologik tayyorgarlikdir. Guruhning ijtimoiy-psixologik obyekt sifatida rivojlanishi. Eshitishida kamchiligi bor bolalar predmetlarni tasniflashda, ayniqsa, diy qiyinchiliklarga duch keladilar. Aynan shuning uchun mashg‘ulotlarda turli predmetlar va rasmlardan foydalanib didaktik o‘yinlar o‘tkaziladi. Bunda bolalar bitta predmet bo‘yicha u mansub bo‘lgan predmetlar guruhini aniqlashi (va aksincha, predmetlar guruhidan talab qilingan predmetni aniqlashi) kerak. Quyida kar va zaif eshituvchi bolalar o‘quvchilarini sensor jihatdan rivojlantirish texnologiyasidan namuna keltiramiz: Yüklə 123,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|