Matematikadan o’quv-uslubiy majmua

3. Asosiy integrallash jadvali:
1) 2)
3) ( )4)
5) 6)
7) 8)
9) 10)
11)


1-misol.Quyidagi integralni hisoblash uchun ni ga almashtirishingiz va o’rniga qo’yib yozishingiz kerak:

1. 
   Aniq integralning asosiy xossalari.
   

1-xossa: Bir nechta funksiyalar algebraik yig‘indisining aniq integrali qo‘shiluvchilar aniq integrallarining yig‘indisiga teng:

2-xossa:
O‘zgarmas ko‘paytuvchini aniq integral belgisidan tashqariga chiqarish mumkin:

3-xossa: Agar [a, b] kesmada funksiya o‘z ishorasini o‘zgartirmasa, u holda aniq integralning ishorasi funksiya ishorasi bilan bir xil bo‘ladi, ya’ni
a) agar [a, b] kesmada f(x) 0 bo‘lsa, u holda ;
b) agar [a, b] kesmada f(x)dx 0 bo‘lsa, u holda .
3.Nyuton-Leybnits formulasi.

Aniq integrallarni integral yig‘indining limiti sifatida bevosita hisoblash ko‘p hollarda juda qiyin, uzoq hisoblashlarni talab qiladi va amalda juda kam qo‘llaniladi. Integrallarni topish formulasi Nyuton-Leybnits teoremasi bilan beriladi.

Teorema: Agar F(x) funksiya f(x) funksiyaning [a; b] kesmadagi boshlang‘ich funksiyasi bo‘lsa, u holda aniq integral boshlang‘ich funksiyaning integrallash oralig‘idagi orttirmasiga teng, ya’ni:

Bu tenglik aniq integralni hisoblashning asosiy formulasi (Nyuton-Leybnits formulasi) deyiladi.
1) Figuralar yuzlarini dekart koordinatalar sistemasida hisoblash
a) Avvalgi o’tilgan mavzulardan ma’lumki, agar [a, b] kesmada funksiya f(x)0 bo’lsa, u holda y=f(x) egri chiziq, OX o’qi va x=a hamda x=b to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning yuzi
(4)
ga teng bo’ladi. Agar [a, b] kesmada f(x)0 bo’lsa, u xolda aniq integral bo’ladi.
Absolyut qiymatiga ko’ra bu integralning qiymati ham tegishli egri chiziqli trapetsiyaning yuziga teng: (4^|)
1-rasm
Agar f(x) funksiya [a, b] kesmada ishorasini chekli son marta o’zgartirsa, u holda integralni butun [a, b] kesmada qismiy kesmachalar bo’yicha integrallar yig’indisiga ajratamiz. f(x)>0 bo’lgan kesmalarda integral musbat, f(x)<0 bo’lgan kesmalarda integral manfiy bo’ladi. Butun kesma bo’yicha olingan integral OX o’qidan yuqorida va pastda yotuvchi yuzlarning tegishli algebraik yig’indisini beradi (1-rasm). Yuzlar yig’indisini odatdagi ma’noda hosil qilish uchun yuqorida ko’rsatilgan kesmalar bo’yicha olingan integrallar absolyut qiymatlari yig’indisini topish yoki
(4^||)
integralni hisoblash kerak.

2. 
   Agar y₁=f₁(x) va y₂=f₂(x) egri chiziqlar hamda x=a va x=b to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan figuraning yuzini hisoblash kerak bo’lsa, u holda f₁(x)f₂(x) shart bajarilgan figuraning yuzi qo’yidagiga teng:
   

(5)
1-misol. y=cosx, y=0 chiziqlar bilan chegaralangan figuraning yuzi hisoblansin, bunda x[0, 2] (2-rasm).
2-rasm
Yechish. x[0, /2] va x[3/2, 2] da cosx0 hamda x[/2, 3/2] da cosx0 bo’lgani uchun

Demak, S = 4 (kv.birlik)