Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Analitik reaktsiyalarning bajarilish usullari

Analitik reaktsiya "quruq" va "ho’l" usullar bilan o’tkazilishi mumkin. Quruq usulda tekshiriladigan modda va reaktivlar qattiq holatda olinadi va reaktsiya qizdirish yo’li bilan amalga oshiriladi:

Masalan: Metall tuzlarining alangani bo’yashi, natriy tetraborat (bura) Na₂B₄O₇*10H₂O yoki natriy ammoniy gidrofasfat NaNH₄HPO₄ *4H₂O lar ba’zi metallarning tuzlari bilan qorishtirganda rangli marvarid (shisha) hosil bo’ladigan reaktsiyalar quruq usul bilan o’tkaziladigan reaktsiyalar qatoriga kiradi.
Rangli shisha hosil qilish va alangani bo’yash usullari pirokimyoviy usullar deb ataladi.
Eritmalarda o’tkaziladigan moddaning analizi ho’l usul bilan analiz deyiladi. Bunda tekshiriladigan modda oldindan eritilgan bo’lishi kerak. Odatda erituvchi sifatida suv ishlatiladi. Agarda modda suvda erimasa, kislotalarda eritiladi. Kislotada eritilgan modda kimyoviy o’zgarishga uchrab suvda oson eriydigan birorta tuzga aylanadi. ¹
Masalan:
CuO+H₂SO₄  CuSO₄+H₂O
Fe(OH)₃+3HCl  FeCl₃+H₂O
CaCO₃+2HNO₃ Ca(NO₃)₂+H₂O+CO₂ 
Ni(OH)₂+2HNO₃ Ni(NO₃)₂+2H₂O
Sifat analizda faqat biror tashqi effekt, ya’ni reaktsiyaning haqiqatda borayotganligini ko’rsatuvchi har hil o’zgarishlar bilan boradigan reaktsiyalardangina foydalaniladi.
Bunday kimyoviy reaktsiyalarga analitik reaktsiyalar deyiladi:
“Odatda bunday tashqi effektlar :
1) Gaz ajralib chiqishi
2) eritma rangining o’zgarishi
3) CHo’kma tushishi (yoki erib ketishi) dan iborat bo’ladi»
Anorganik moddalarni analiz qilishda ko’pincha tuzlar, kislotalar, asoslarning suvdagi eritmalari bilan ish ko’riladi. Ma’lumki, bu moddalar elektrolitlardir, ya’ni ular suvdagi eritmalarida ionlarga dissocilangan bo’ladi. SHu sababli "ho’l" usul bilan o’tkaziladigan reaktsiyalar odatda, oddiy yoki murakkab ionlar o’rtasida boradi, binobarin bu reaktsiyadan foydalanib, to’g’ridan-to’g’ri elementlarni emas, balki ular hosil qilgan ionlari topiladi, topilgan ionlarga qarab tekshiriladigan moddada tegishli elementlar borligi haqida hulosa chiqariladi.
Masalan: NCl yoki hloridlarning eritmasidan hlorni topish uchun AgNO₃ ta’sir ettiriladi. Bunda suzmasimon oq cho’kma AgCl hosil bo’ladi. CHo’kmaga qarab hlor borligi aniqlanadi.
HCl + AgNO₃  AgCl + HNO₃
CaCl₂ + 2AgNO₃  2AgCl + Ca(NO₃)₂
BaCl₂ + 2AgNO₃  2AgCl + Ba(NO₃)₂ (1)
va hokazo.
CHo’kmadan tashqari tuzlarning hammasi eritmalarda tegishli ionlarga ajralgan holda bo’ladi, ya’ni:
Ba²⁺ + 2Cl^- +2Ag⁺ + 2NO₃^- = 2AgCl + Ba²⁺ + 2NO₃^- (2)
Bir hil ionlarni reaktsiya tenglamasidan tushirib qoldirilsa, unda reaktsiya tenglamasi quyidagi ko’rinishda yoziladi:
2Cl^- + 2Ag⁺ = 2AgCl
Tenglamaning ikkala tomonini bir hil songa qisqartirish mumkin bo’lgan hollarda qisqartiriladi, masalan, yuqoridagi reaktsiya tenglamasini ikkiga qisqartirib yoziladi:
Cl^- + Ag⁺ = AgCl ( 3)
(1)-reaktsiyaning molekulyar tenglamasi, (2)-reaktsiyaning molekulyar ionli tenglamasi, (3)-reaktsiyaning molekulyar-ionli qisqartirilgan tenglamasi.