Mavzu: Asosiy morfologik qonuniyatlar: simmetriya turlari,metamorfoz

Mavzu: Asosiy morfologik qonuniyatlar: simmetriya turlari,metamorfoz
Toshkent Farmasevtika Instituti Sanoat farmatsiya yo’nalishi 204-a guruh talabasi Mirsobitova Risolatning Farmsevtik botanika fanidan mustaqil ishi
Simmetriya tirik tabiatning predmetlari va hodisalariga ega. Bu tirik organizmlarga atrof-muhitga yaxshiroq moslashish va oddiygina omon qolish imkonini beradi. O'simliklar va hayvonlarning tuzilishining o'ziga xosligi ular moslashadigan yashash joylarining xususiyatlari, ularning turmush tarzi xususiyatlari bilan belgilanadi.
O'simliklar konusning simmetriyasi bilan ajralib turadi, bu har qanday daraxt misolida aniq ko'rinadi. Har qanday daraxtda turli funktsiyalarni bajaradigan taglik va tepa, "yuqori" va "pastki" mavjud. Yuqori va pastki qismlar orasidagi farqning ahamiyati, shuningdek, tortishish yo'nalishi "daraxt konusining" aylanish o'qi va simmetriya tekisliklarining vertikal yo'nalishini aniqlaydi. Daraxt tuproqdan namlik va ozuqa moddalarini ildiz tizimi orqali, ya'ni pastda o'zlashtiradi va qolgan hayotiy funktsiyalarni toj, ya'ni tepada bajaradi. Shuning uchun daraxt uchun "yuqoriga" va "pastga" yo'nalishlari sezilarli darajada farq qiladi.
Ko'pgina gulli o'simliklar radial va ikki tomonlama simmetriyani namoyon qiladi. Har bir perianth teng miqdordagi qismlardan iborat bo'lsa, gul nosimmetrik hisoblanadi. Juftlashgan qismlarga ega bo'lgan gullar ikki tomonlama simmetriyali gullar va boshqalar hisoblanadi. Uch pallali simmetriya bir pallali o'simliklar uchun keng tarqalgan, beshta - ikki pallali o'simliklar uchun. Barglari nosimmetrik oynaga ega. Xuddi shu simmetriya gullarda ham uchraydi, ammo ularda ko'zgu simmetriyasi ko'pincha aylanish simmetriyasi bilan birgalikda paydo bo'ladi. Ko'pincha majoziy simmetriya holatlari mavjud (akasiya novdalari, tog 'kuli). Qizig'i shundaki, gul dunyosida 5-tartibning aylanish simmetriyasi eng keng tarqalgan bo'lib, bu jonsiz tabiatning davriy tuzilmalarida asosan mumkin emas. O’simliklar morfologiyasi fani gulli o`simliklarda 3 ta asosiy organ bor deb hisoblaydi. 
Bular: ildiz, poya, barg. Boshqa organlar esa, jumladan gul, tikan, gajak, kurtak, mevalar yuqoridagi organlardan shakli o`zgarishi natijasida kelib chiqqan.Yuksak o`simliklarning organlari bajaradigan vazifasiga qarab vegetativ va generativ organlarga bo`linadi. Vegetativ organlar o`simliklarni oziqlantirish, assimilisiya, gaz almapshnuvi va boshqa vazifalarni, generativ organlar esa jinsiy ko`payish vazifasini bajaradi. Vegetativ organlarning tuzilishidagi asosiy qonuniyatlardan biri qutblilikdir. Uning mohiyati shundan iboratki, o`simlikning uchki va quyi qismi morfologik va fiziologik jihatdan farq qiladi. Shu sababli u faqat uchiga qarab o`sadi. Qalamcha erga qo`yi qismi bilan ekiladi. Ikkinchi asosiy qonuniyat bu o`simlik organlarining simmetrik bo`lishidir. Ya`ni o`simliklarning bir xil qismlari gruppada mutanosib joylashadi. Ko`pchilik hollarda radial simmetriya uchraydi. Bunda silindrsimon poya va sharsimon meva aylanasining barcha graduslari bo`ylab tekislik o`tkazilgan deb faraz qilsak, bu tekisliklar ularni teng qismlarga bo`ladi.
Monosimmetriyada esa bir o`simlik yoki uning organidan faqat bitta simmetrik tekislik o`tishi mumkin. Ba`zi o`simliklar tanasidan gullarni simmetrik qismlarga ajratadigan birorta ham tekislik o`tkazib bo`lmaydi, ular assimmetrik tuzilgan bo`ladi. Evolusiya jarayonida o`simliklarning turli organlari har xil vazifani bajarib, shunchalik metamorfozlashib ketadiki, hatto ularni ilgarigi holatini aniqlash juda qiyin bo`ladi. Masalan, gulning tojbarglari, no`xatning gajaklari o`zgargan bargdir. Tokning gajaklari esa o`zgargan novdadir. Shunday qilib, tashqi ko`rinishdan bir-biridan keskin farq qilib, kelib chiqishi bir xil bo`lgan organlar gomologik organlar deyiladi.
NOVDA, UNING MORFOLOGIK TUZILISHI VA METAMORFOZI. O`simliklar morfologiyasida bargli poya novda deb yuritiladi. Barglarning poyaga birikkan joyida, odatda kichik bo`rtmalar hosil bo`ladi, ular poya bo`g`imlari deb ataladi. Bir bo`g`im bilan ikkinchi bo`g`im orasidagi masofa bo`g`im oralig`i deb ataladi. Novda o`qi bilan barg qo`ltig`i orasida hosil bo`lgan burchak barg qo`ltig`i deyiladi. Barg to`kilib ketgandan keyin novdada qolgan joy barg o`rni deyiladi. ILDIZ METAMORFOZI VA UNING ANATOMIK TUZILISHI. Bir qancha o`simliklarning ildizlari o`z faoliyatlari davrida metamorfozga uchrab, oziq moddalar to`playdigan joy bo`lib xizmat qiladi. Shu munosabat bilan ular yo`g`on va etli bo`ladi. Ularning bir necha xili mavjud.

E’tiboringiz uchun rahmat