Mavzu: Axborot uzatish muxiti. Reja: Kabellar Aloqa yo’llarining texnologik ko’rsatkichlarini moslash

2.2. Koaksial kabellar Koaksial kabel elektr toki o’tkazuvchi kabel bo’lib, tuzilishi 2.2­rasmda ko’rsatilgandek, markaziy mis sim ichki dielektrik qoplamaga olingan bo’lib, metall sim toqmaga (ekran) o’ralgan hamda u umumiy tashqi qoplamaga olingan bo’ladi.
Yaqin vaqtgacha koaksial kabellar eng ko’p tarqalgan kabellar edi, buning sababi yuqori darajada himoyalanganligi (sim to’qimasi ­ ekran mavjudligi), to’qilgan juftlikka qaraganda, axborotni uzatish tezligi (500 Mbit/s.gacha) yuqoriligi va katta masofalarga uzatish imkoniyati mavjudligi (bir va undan ko’proq kilometrga). Tarmoqdan ruxsat etilmagan axborotni mexanik ulanish orqali olish qiyinligi, shuningdek, u tashqariga sezilarli darajada kam elektromagnit nurlanish tarqatishi. Biroq o’ralgan juftli kabelga nisbatan koaksial kabelni taьminlash va yig’ish ishlarini olib borish ancha murakkabdir, narxi ham qimmat (uning bahosi o’ralgan juftli kabellarga nisbatan 1,5—3 barobar yuqoridir). Kabel uchlariga razyomlar o’rnatish ham murakkab ishdir. SHuning uchun bu turdagi kabellarni o’ralgan juftli kabellarga qaraganda kam ishlatiladi.


Koaksial kabellar asosan «SHina» topologiyali tarmoqlarda ishlatiladi. Bu holda kabel uchlariga signalni ichki aksiga qaytishni oldini olish uchun, albatta, terminatorlar o’rnatilishi va bu terminatodardan faqatgina bittasi yerga ulanishi kerak. Yerga ulanmasa, kabeldagi sim to’qimasi (ekran) tarmoqni tashqi elektromagnit to’siqlardan himoya qila olmaydi va tashqi muhitga uzatilayotgan axborotni nurlanishini ham kamaytira olmaydi.
Lekin kabeldagi sim to’qimani ikki va undan ko’proq joyidan yerga ulangan taqdirda, tarmoqqa ulangan qurilmalar va shuningdek, kompyuterlar ham ishdan chiqarishi mumkin. Terminatorlar, albatta, kabel bilan moslangan bo’lishi shart, yani ular qarshiligi kabelning to’lqin qarshiligiga teng bo’lishi shart. Masalan, agarda 50 Om kabel ishlatilsa, unga mos terminator faqat 50 Om. li bo’lishi kerak. Koaksial kabellar kamroq «Yulduz» va «Passiv yulduz» topologiyali tarmoqlarda ham foydalaniladi, masalan, Arcnet tarmog’i.
Bu holda moslash muammosi keskin soddalashadi, chunki kabelning ochiq qolgan uchlariga tashqi terminatorlar lozim bo’lmay qoladi. Kabelni to’lqin qarshiligi haqidagi axborot har bir kabel o’ram hujjatida keltiriladi. Ko’pincha lokal tarmoqlarda 50 Om.li (masalan, RG­62, RG­11) va 93 Omli kabellar (masalan, RG­62) ishlatiladi.
Televizion texnikasida ko’p tarqalgan 75 Om.li kabel lokal tarmoqlarda ishlatilmaydi.
Umuman, o’ralgan juftli kabellar rusumiga qaraganda koaksial kabellar rusumi ancha kam.
Bu turdagi kabellardan kelajakda kam foydalaniladi.
Fast Ethernet tarmog’ida kaoksial kabellardan foydalanish rejalashlirilmaganligi ham, albatta, tasodif emas. Lekin ko’pchilik hollarda «SHina» topologiya («Passiv yulduz» emas) juda qulay. Yuqorida aytib o’tilganidek, qo’shimcha qurilma ­ konsentratordan foydalanishning hojati yo’q.
Koaksial kabellarning asosan ikki turi mavjud: • ingichka (thin) kabel. diametri 0.5 sm atrofida, ancha yegiluvchan; • yo’g’on (thick) kabel, diametri 1 sm atrofida, ancha qattiq, bu turdagi kabelni zamonaviy ingichka kabellar bozordan siqib chiqarmoqda.
Ingichka kabellar kam masofalarga axborot uzatishda yo’g’on kabellarga nisbatan ko’p ishlatiladi, chunki ularda signal so’nishi ko’proq. Lekin ingichka kabel bilan ishlash ancha qulay, tez har bir kompyuterga o’tkazish mumkin. Yo’g’on kabelni xona devorlariga bir vaziyatda aniq mahkamlab qo’yishni taqozo qiladi. Ingichka kabelga BNS turidagi razyomni ulash qulay va qo’shimcha moslama talab qilinmaydi, lekin yo’g’on kabelga ulanish qimmat moslamalardan foydalanishga to’g’ri keladi, chunki markaziy mis simga etish uchun qoplamalarni teshib o’ta olish hamda himoya sim to’qima (ekran) bilan ham ulanish lozimdir. Yo’g’on kabel ingichka kabelga nisbatan narxi ikki barobar qimmat.
SHu sababli ingichka kabellar ko’p qo’llaniladi.
X u d d i o’ralgan juftli kabellar singari koaksial kabellarda ham tishqi qoplama turi muhim ko’rsatgich hisoblanadi. Xuddi shuningdek, bu vaziyatda ham non­plenum (PVC) va shuningdek, plenum kabellari ishlatiladi. Tabiyki, teflonli kabel polivinilxloridli kabelga nisbatan qimmat. Odatda, qoplama turini uning rangiga qarab ajratish mumkin. (Masalan, Belden firmasining PVX kabellari uchun sariq rang, teflon qoplama uchun qovoqrang.) Koaksial kabellarda signal tarqalishining ushlanishi ingichka kabel uchun 5 ns/m.ni tashkil qilsa, yo’g’on kabel uchun 4,5 ns/m.ni tashkil qiladi.
Hozirgi vaqtda koaksial kabellar eskirib qolgan, deb hisoblanadi va ko’pchilik hollarda ularni to’liq o’ralgan juftli kabellar bilan yoki shisha tolali kabellar bilan almashtirish mumkin. Kabel sistemalari uchun mo’ljallangan yangi standartlarga endi koaksial kabel turlari ro’yxati kiritilmagan.