Mavzu: Boshlang‘ich sinflardagi iqtisodiy va statistik masalalarni tuzish, ularga qizqa shart yoza olish va yechishni o‘rgatish. Reja

Mavzu: Boshlang‘ich sinflardagi iqtisodiy va statistik masalalarni tuzish, ularga qizqa shart yoza olish va yechishni o‘rgatish.
Reja:

1. 
   Iqtisodiy va statistik masalalar haqida tushuncha berish.
   
2. 
   Iqtisodiy va statistik masalalarni yechishga o’rgatish.
   
3. 
   Iqtisodiy va statistik masalalarga o’xshash masalalar tuzish.
   

Iqtisodiy – statistic mazmundagi masala deb, ma’lum bir iqtisodiy yoki statistic tushunchani yoki uni yoritib beruvchi axborotni o’z ichiga olgan masalaga aytiladi.
Boshlang’ich matematika kursida o’rganilishi mumkin bo’lgan eng soda iqtisodiy tushunchalar quyidagilar: tejamkorlik, ish unumi, mahsulotning narxi, bahosi, sifati, foyda, iqtisod kabilar bo;lib, statistikaga oid dastlabki tushunchalar: kuzatuv va ma’lumot to’plash, to’plangan ma’lumotlarni tartiblash, variatsion qator, o’rta arifmetik qiymat, chastota, nisbiy chastota, moda, jadval va diagrammalardan iborat.
Bunday mazmundagi masalalarni boshlang’ich sinf matematika darsliklarida uchratish mumkin, lekin ularning tarbiyaviy ahamiyatini kuchaytirish va o’quvchilarning iqtisodiy ongini shakllantirishga yo’naltirish muhim ahamiyt kasb etadi. Iqtisodiy tarbiyaning muhim vazifalaridan biri o’quvchilarni tejamkorlikka o’rgatishdir. Atrofimizdagi barcha predmetlar: jonli va jonsiz tabiat, uy – ro’zg’or buyumlari, maktab jihozlari, shaxsiy buyumlar va boshqalarni avaylab – asrash, buzmaslik, sindirmaslik, yirtmaslik, atrof- muhitni ozoda saqlash, ehtyotlik bilan munosabatda bo’lish kerakligini bolalar ongiga singdirib boorish kerak. Bu vazifa matematika darslarida iqtisodiy – statistic masalalarni yechish orqali amalga oshiriladi.
Quyidagi masalani ko’raylik:
Maktab oshxonasidagi 1 kunlik non qoldiqlari 1 kg ni tashkil etdi. Agar har kuni shunchadan non qoldiqlari qolsa, 210 o’qish kunida qancha non isrof bo’ladi? Shunch nonni o’rtacha oila necha kun iste’mol qilishi mumkin?
Bu masalani yechish uchun o’rtacha oila tushunchasini oydinlashtirish va bunday oila bir kunda qancha non iste’mol qilishini aniqlash kerak bo’ladi.
Yechish: 1 kg*210 = 210 kg
O’rtacha oila tushunchasini oydinlashtirish uchun har bir o’quvchining oila a’zolari sonini aniqlaymiz. Olingan natijalarni ketma – ket yozib olamiz: 3, 10, 4, 3, 2, 5, 4, 5, 4, 4, 4, 8, 5, 5, 4, 3, 6, 4, 4, 5, 6, 4. Variatsion qator tuzamiz:

Oila a’zolari soni	2	3	4	5	6	8	10
Oilalar soni	1	3	9	5	4	1	1

Variatsion qatordan shunday xulosa chiqarish mumkin-ki, 4 kishilik oilalar ko’pchilikni tashkil etar ekan. Ular 9 ta. Demak, 4 kishilik oila bu sinfda moda bo’ladi. Endi o’rtacha qiymatni topaylik.
Jami oilalar soni: 1+3+9+5+4+1+1 = 24 (ta)
Jami odamlar soni: 2*1+3*3+4*9+5*5+6*4+8*1+10*1 = 122 (ta)
O’rtacha oila a’zolari soni: 122:24 = 5 (2 qoldiq)
Demak o’rtacha oila a’zolari soni 5 ga teng. Agar bu oilada har kuni o’rtacha 2 kg non iste’mol qilinsa,
210:2 = 105 (kun)
210 kg nonni bu oila 105 kun, ya’ni uch yarim oy iste’mol qilishi mumkin ekan. Bu masalani yechishda tejamkorlik, isrof, ma’lumot to’plash,to’plangan ma’lumotlarni tartiblash, variatsion qator, o ’rta arifmetik qiymat, moda, jadval kabi tushunchalar ma’nosi ochib berildi. Ish unumi deganda vaqt birligida bajarilgan ish hajmi tushuniladi. Ish unumdorligi tushunchsi o’quvchining mehnati bilan bog’lanadi. O’quvchining ish unumi uning bilimi, tezkorligi, ya;ni, tez o’qishi, tez yozishi, tez misol ishlashi kabilarga bog’liq. Agar u vazifani tez va xatosiz bajarsa, ishi unumli bo’ladi. Shunga ko’ra 1 minutda o’quvchi bajarishi mumkin bo’lgan ish hajmi aniqlanib, taqqoslansa, juda foydali va ko’rgazmali bo’ladi.