Mavzu: byudjet hisobining schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv

064–― Yonilg’i, yoqilg’i-moylash materiallari‖ schyoti bo’yicha
Analitik schyot kodi: 064/1 Mahsulot nomi: Benzin Ai-80 Bahosi: 1040 so’m
O’lchov birligi: litr 7-jadval.

№	Operatsiya mazmuni		kirim			chiqim			qoldiq
			miqdori	summasi		miqdor i		summasi		miqdori		summasi
	Oy boshiga qoldiq		–	–		–		–		1500		1560000
1.	Asosiy ishlab chiqarishga		–	–		400		416000		1100		1144000
2.	Mol yetkazib beruvchilard		500	520000		–		–		1600		1664000
3.	Yordamchi ishlab chiqarishga berildi		–	–		800		832000		800		832000
4.	Ma‘muriyat ga berildi		–	–		200		208000		200		624000
Oborot		500		520000	1400		1456000		200		624000

064–― Yonilg’i, yoqilg’i-moylash materiallari‖ schyoti bo’yicha
Analitik schyot kodi: 064/2 Mahsulot nomi: Dizel yonilg’isi Bahosi: 1040 so’m
O’lchov birligi: litr

8-jadval.

№	Operatsiya mazmuni	kirim		chiqim		qoldiq
		miqdori	summasi	miqdori	summasi	miqdori	summasi
	Oy boshiga qoldiq	–	–	–	–	1000	1040000
1.	Asosiy ishlab chiqarishga berildi	–	–	250	260000	750	780000
2.	Mol yetkazib beruvchilardan qabul qilindi	900	936000	–	–	1650	1716000

3.	Yordamchi ishlab chiqarishga berildi	–	–	400	416000	1250	1300000
4.	Xizmat ko’rsatuvchi bo’limlarga	–	–	280	291200	970	1008800
Oborot		900	936000	930	967200	970	1008800

064–― Yonilg’i, yoqilg’i-moylash materiallari‖ schyoti bo’yicha
Analitik schyot kodi: 064/3 Mahsulot nomi: Kerosin Bahosi: 600 000 so’m
O’lchov birligi: tonna 9-jadval.

№

Operatsiya mazmuni

kirim

chiqim

qoldiq

miqdori

summasi

miqdori

summasi

miqdori

summasi

Oy boshiga qoldiq

–

–

–

–

4

2 400 000

1.

Asosiy ishlab chiqarishga berildi

–

–

–

–

–

–

2.

Mol yetkazib beruvchilardan qabul qilindi

–

–

–

–

–

–

3.

Yordamchi ishlab chiqarishga berildi

–

–

–

–

–

–

Oborot

Keltirgan misollardan ko’rinib turibdiki, tegishli analitik schyotlarning oboroti va oxirgi qoldiqlari tegishli sintetik schyot ma‘lumotlariga barobardir.

Sintetik va tahliliy schyotning boshlang’ich hamda oxirgi qoldiqlari o’z tavsifi bo’yicha tahliliy schyotlardagi tegishli qoldiqlarning umumiy summalariga teng kerak.
Bu qoida shundan kelib chiqqanki, tahliliy schyotlar sintetik schyotlar ma‘lumotlarini faqat batafsil ko’rsatib beradi va unda umumiy

ko’rinishda aks ettirilgan mablag’larning tarkibiy qismlarini ko’rsatadi. Bu qoidaga ko’ra, masalan, sintetik schyotdagi debet qoldiq uning rivojiga yuritiladigan tahliliy schyotlardagi barcha debet qoldiqlarning umumiy summasiga teng bo’lishi kerak.
Sintetik schyotning debeti va krediti bo’yicha aylanma summalari tahliliy schyotlari bo’yicha aylanmalarning tegishli summalariga teng bo’lishi kerak.
Bir sintetik schyotning aylanma summasi bilan shu sintetik schyot bo’yicha ochilgan tegishli tahliliy schyotlar aylanmalari summalarining tengligi shu bilan shartlanganki, tahliliy schyotlarga ham xuddi sintetik schyotlardagi kabi o’sha muomalalarning o’zi va o’sha tomoniga yoziladi. Bunda bir nechta tahliliy schyotlarga yozilgan muomalalar summalari har doim pirovardida shu muomala bo’yicha sintetik schyotda aks ettirilgan umumiy summani hosil qiladi. Hisobot davr yakunlarini chiqarish paytida sintetik va tahliliy schyotlarning ko’rsatkichlari albatta solishtirib tekshirilishi kerak, chunki yo’l qo’yilgan nomuvofiqlikni topish va to’g’rilash uchun muhimdir.

3.Joriy buxgalteriya hisobi ma‘lumotlarini umumlashtirish

Xo’jalik faoliyatiga rahbarlik qilish va buxgalteriya hisobining to’g’ri yuritilayotganligini tekshirish uchun har bir mablag’lar turi, ularning manbalari va jarayonlar bo’yicha umumlashtirilgan ma‘lumotlar zarurdir.
Sintetik va tahliliy hisobning ma‘lumotlarini tekshirishda, ma‘lumotlar har oyning oxirida schyotlardan olinadi. Lekin, har bir schyotda hisobning bitta obyekti bo’yicha ma‘lumotlar mavjud bo’ladi. Barcha mablag’larni yoki hammasini birlashtirgan xolda, ularning ayrim guruhlarini tavsiflovchi ma‘lumotlar bir oydagi qoldiq va aylanmalar yakunini ko’rsatuvchi aylanma qaydnoma (oborot vedomost)larda mujassamlanadi.
Aylanma qaydnoma (oborot vedemost) bu buxgalteriya hisobi schyotlari yordamida joriy davrda hisobga olingan ma‘lumotlarni ma‘lum bir vaqtga (asosan bir oyga tuziladi) umumlashtirib ko’rsatadigan jadvalga aytiladi.
Aylanma vedomostlari ikki xil bo’ladi:

1. 
   Sintetik hisob sintetik schyotlari bo’yicha oborot vedomosti;
   
2. 
   Analitik hisob analitik schyotlari bo’yicha oborot vedomosti.
   

Aylanma vedomostlarida obyektlarning boshlang’ich qoldig’i, oy davomidagi harakati va oy oxiriga qoldig’i aks ettiriladi.
Sintetik schyotlarda ma‘lumotlar umumlashtirilib, faqat pul ko’rsatkichida ifodalangani uchun sintetik hisob sintetik schyotlari aylanma vedomostlari quyidagicha shaklda bo’ladi.

10. jadval.

Sintetik schyotlar bo’yicha aylanma vedomost 20 yil ― ‖ oyi uchun
(so’m yoki ming so’m)

Schyot raqami	Schyotlar nomi	Boshlang’ich qoldiq		Aylanma (oborot)			Oxirgi qoldiq
		Debet	Kredit		Debet	Kredit		Debet	Kredit
1.	2.	3.	4.		5.	6.		7.	8.
	Aktivlar	+			+	+		=3+5-6
	Passivlar		+		+	+			=4+6-5
JAMI

Aktiv schyotlar bo’yicha oxirgi qoldiqlar boshlang’ich qoldiqqa debet oborot summasini qo’shib, kredit oborot summasini ayirish yo’li bilan aniqlanadi.
Passiv schyotlar bo’yicha oxirgi qoldiqni topish uchun boshlang’ich qoldiqqa kredit aylanma summasi qo’shilib debet aylanma summasi ayriladi.
Aylanma qaydnomadagi ustunlar bir - birovlariga tegishli tartibda teng keladigan debet va kredit jamilarga ega bo’lishlari kerak. Debet va kredit bo’yicha boshlang’ich qoldiqlar jamilarining tengligi balansning har xil bo’limlarida keltirilgan bir xil mablag’larning umumiy summalaridan iboratdir. Pul ko’rinishida bu summalar har doim bir xil bo’lishi kerak, chunki u aktiv va passivning jamidir. Barcha schyotlar debeti va kreditining yakunlari har xil bo’lishi mumkin emas, chunki barcha muomalalar schyotlarda ikki yoqlama yozuv bilan aks ettiriladi. Oxirgi qoldiqlarning tengligi boshlang’ich qoldiqlarning tengligiga o’xshab shartlanadi.
Yangi balansni tuzish uchun sintetik aylanma vedomostidagi oxirgi qoldiqlar summalaridan foydalaniladi. Gap shundaki, o’ng tomondagi so’ngi ustunlarda ko’rsatilgan oxirgi qoldiqlarning barchasi birgalikda korxonaning yangi balansini anglatadi.
Lekin balansni tuzish aylanma vedomostiga sintetik schyotlar qoldiqlarini balans jadvaliga mexanik o’tkazishni anglatmaydi. Aylanma vedomosti faqat hisobot davrining oxiriga bo’lgan korxona mablag’lari holati to’g’risidagi dastlabki ma‘lumotlargagina egadir. Unda hisoblab chiqarilgan qoldiqlar, balans tuzishdan oldin tekshiriladi va aniqlanadi.
Shuning uchun sintetik schyotlar bo’yicha aylanma vedomostlar ko’pincha tekshiruv balansi deb ham nomlanadi.
Analitik hisob schyotlarida esa natura va boshqa o’lchov birliklari qo’llanilishi ular aylanma qaydnomasi shaklinining quyidagi ko’rinishda bo’lishini taqazo etadi.

10. 
    jadval.
    

― ‖ sintetik schyotining analitik hisob schyotlari bo’yicha aylanma vedomost

Obyekt- lar nomi	O’l- chov birligi	Bah osi	Boshlan- g’ich qoldiq		Kirim		Chiqim		Oxirgi qoldiq
			miq dori	sum ma	miq dori	Sum- ma	miqdo ri	sum ma	miq dori	sum ma

2. 
   Buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi
   

Schyotlar rejasi - buxgalteriya hisobi tizimidagi axborotning umumiy tuzilishini, uning xo’jalik mexanizmiga muvofiq holda iqtisodiy tavsifini aniqlab beradi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2018 yil 10 sentyabrdagi 125 - sonli buyrug’i bilan O’zbekiston Respublikasida Byudjet hisobining yagona schyotlar rejasini tasdiqlash to’g’risidagi 2- sonli byudjet hisobining standarti (2-BHS) tasdiqladi va u O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018 yil 20 oktyabrda 3078-son bilan qayd qilindi.
Ushbu standart, byudjet muassasalari va g’aznachilik organlari tomonidan 2022 yil 1-iyuldan boshlab amalga kiritilishi rejalashtirilgan. Hozirda tayyorgarlik bosqichi olib borilmoqda (1-ilova).
Amalda foydalanilayotgan byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobining schyotlar rejasida barcha schyotlar beshta bob bo’yicha tizimga keltirilgan:

1. 
   Nomoliyaviy aktivlar;
   
2. 
   Moliyaviy aktivlar;
   
3. 
   Debitorlar va kreditorlar;
   
4. 
   Moliyaviy natijalarni hisobga oluvchi schyotlar;
   
5. 
   Balansdan tashqari schyotlar.
   

Schyotlarni buxgalterlar tomonidan eslab qolishni osonlashtirish va axborotlarni avtomatlashtirish zaruriyati schyotlarga nomerlar berkitishni taqozo etadi. Schyotlar rejasidagi schyotlar kodlaridan tashqari nomiga
ham ega. Schyotning nomi - bu tub ma‘noda schyotning o’zidir. Chunonchi, har bir shaxsning familiyasi, uning o’zini ramzi bo’lganidek, schyotning nomi o’zini anglatadi. Schyotlar bilan ish olib borganda asosan ularning tayinlanishi va foydalanish tamoyillarini bilish zarur. Hisob subyektlari tomonidan qo’llaniladigan schyotlarning to’liq ro’yxati schyotlar rejasidir. Ayrim subyektlar tomonidan qo’llaniladigan schyotlar ro’yxatida farqlarning mavjudligi ikki xil schyotlar rejasini taqozo etadi: birinchisi-namunali, qonunchilik bilan belgilangan schyotlar rejasi, ikkinchisi-buxgalteriya hisobining ish schyotlar rejasi. Har bir tashkilot umumiy qonunchilik bilan belgilangan schyotlar rejasiga asosan o’z ish schyotlar rejasini tuzib olishlari kerak. Ish schyotlar rejasida tanlab olingan schyotlar miqdori xo’jalik faoliyati turiga qarab barcha qo’llaniladigan xo’jalik muomalalari hisobini ta‘minlashi kerak.
Hisobning barcha subyektlari namunali schyotlar rejasidan foydalanishga majbur. Schyotlar rejasida ko’rsatilmagan schyotlarni qo’llash faqat O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi.