Mazmun – bu obyektini tashkil etuvchi elementlar va jarayonlar majmui.
Shakl – bu mazmun tuzilishi va tashkiliy qismidir. Shakl tashqi va ichki bo’ladi. Tashqi shakl mazmunning tashqi xususiyatlarini aks ettiradi, ichki shakl mazmunning tarkibiy tartibliligini ifoda etadi.
Demak, misol uchun, huquq mazmuni hamma uchun majburiy bo’lgan, normativ aktlarda belgilangan ko’rsatmalar hisoblanadi. Huquq shakli esa bir tomondan uning ichki tuzilishi (standartlar, sohalar, soha tarmoqlari, muassasalar, va hokazo) (ichki shakl haqida gap borgan taqdirda), boshqa tomondan esa huquqiy manbalar, ya’ni huquqiy normalarni o’z ichiga olgan hujjatlar.
Mazmun va shaklning o’zaro bog’liqligi.
Shakl mazmun bilan belgilanadi, ammo, yuzaga kelganda, shakl nisbiy mustaqillikka erishadi.Mazmun bir tomondan shaklni belgilaydi, shaklni rivojlantirish uchun parametrlar va chegaralarni belgilab beradi. Shu bilan birga, shakl ham mazmuniga teskari ta’sir ko’rsatishi mumkin. U mazmunning rivojlanishiga hissa qo’shishi ham, va uni to’xtatib qo’yishi ham mumkin.Mazmun – o’zgaruvchan, shakl esa – barqaror. Shakl va mazmun ziddiyatlardir. Kurash davomida mazmun eski shaklini olib tashlaydi, lekin bir vaqtning o’zida yangi shakli mazmun tarkibidagi yangi elementlarning rivojlantirishga hissa qo’shadi.
Mohiyat va hodisa dialektikasi.
Mohiyat va hodisa dialektikasi.
Mohiyat va hodisa dialektikasi ikki asosiy xususiyatlar asosida tuziladi: bir tomondan mohiyat va hodisa ajralmas, boshqa tomondan esa bir-biriga qarama-qarshi bo’ladi.
Mohiyat mavjud bo’ladi, hodisa esa muhim - deb yozadi Lenin. Hodisa – bu bevosita voqelikda faoliyati nuqtai nazaridan olingan mohiyatdir. Voqelikning tashqi tomoni, obyekt alohida xususiyatlari, hodisani tashkil qiladi. Mohiyat esa – eng chuqur, umumiy, muhim va barqaror xususiyatlarni olgan hodisa.
Hodisaning mohiyatini bilish uchun empirik bilish yetarli emas, bu hodisaning rivojlanishi bilan bog’liq voqealarning butun zanjirini chuqur tushunish talab etiladi. Shu bilan birga, mohiyat o’zidan o’zi mavhum bo’lmaydi, u har doim hammasi hodisa bo’ladigan muayyan voqea, hodisa, faoliyatida o’z ifodasini topadi. Mavhum qonun yoki davlatning mohiyati bo’lishi mumkin emas, har doim davlat va huquq mohiyati orqasida mohiyatni tasdiqlaydigan muayyan hodisalar turadi.
