Mavzu. Fermentlar

Fermentlar klassifikatsiyasi. Fermentlar oltita
sinfga bo’linadi. Bu sinflarning har biri past va past-past
sinflarga bo’linadi. Bunda kofermentlarning tabiati (Agar
ular 
reaktsiyada 
katnashsa), 
izomerizatsiya 
tipi
gidrolizlanadigan boglarning turi va boshkalar hisobga
olinadi. Bunday klassifikatsiya individual fermentlarni 4 ta
sondan iborat shifr yordamida identifikatsiyalashni talab
qiladi. Birinchi raqam ushbu ferment olti sinfdan qaysi
sinfga taaluqli ekanini bildiradi. Ikkinchi va uchinchi
raqamlar past va past-past sinflarni, to’rtinchi raqam esa
fermentning ushbu past-past sinfidagi tartib raqamini
anglatadi.
Quyida keng tarqalgan bir necha ferment guruhlari
haqidagi qisqacha ma‘lumotni keltirib o’tamiz.
1. Oksidorеduktazalar.
Oksidoreduktazalar 
oksidlanish 
qaytarilish
reaktsiyalarini 
katalizlaydi. 
Bu 
sinfga 
barcha
digedrogenazalar, 
oksidazalar, 
piroksidazalar,
tsitoxromreduktazalar kiradi.
2. Transfyerazalar.
Transferazalar 
turli 
ximiyaviy 
gruppalar 
va
qoldiqlarning molekulalararo ko’chirilishini katalizlaydi. Bu
sinfga quyidagi asosiy ferment gruppalari kiradi:
Aminotransferazalar (transaminazalar), fosfotrans-
ferazalar, atsiltransferazalar. Bu fermentlar koenzim A 

---

ishtirokida funktsionirlanadi. 
3. Gidrolazalar.
Mazkur sinf fermentlari molekulalari ichida boglarni uzish
yo’li bilan har xil birikmalarning gidroliz protsesslarini
ta‘minlaydi. Bu protsess suv ishtirokida boradi. Bunga
fermentlarnig katta gruppasi, shu jumladan me‘da-ichak
yo’lining fermentlari amilaza, pepsin, lipaza, fosfataza,
nukleotidaza va boshqalar kiradi.
4. Liazalar.
Bu 
sinfga 
substratdan 
SO2 
ning 
ajralishini
katalizlaydigan 
dikarboksilaza 
fermentlari 
masalan,
(atsetoatsetat kislotani atseton va SO2 ni parchalovchi
atsetoatsetatkarboksilaza); lizin aminokislotasini dekar-
boksillab, kadaverinni hosil kiluvchi, yo’gon ichakda
topilgan lizinkarboksilaza va boshqalar kiradi.
5. Izomyerazalar.
Bu fermentlar substratlarning o’zaro aylanishini (biri
ikkinchisiga 
o’tishini) 
katalizlaydi. 
Masalan,
glyukoeofosfatizomeraza glyukozo-6-fosfatdan fruktoza 6-
fosfat hosil bo’lishini ta‘minlaydi, arabinozo-izomeraza
arabinozani 
ribulozaga 
aylantiradi, 
bu 
fermentlar
ishtirokida L-izomerlar D formaga o’tadi va boshqalar.
6. Ligazalar.
Bu sinf fermentlari barcha sintez reaktsiyalarida
ishtirok 
etadi. 
Masalan, 
ular 
aktivlashgan
aminokislotalarning t-RNK ga qo’shilishini, shuningdek,
peptidlarning hosil bo’lishini katalizlaydi va boshqalar.
Nazorat uchun savollar
1. Fermentlar qanday tuzilgan?
2. Fermentlarning oqsil tabiati deganda nimani
tushunasiz?
3. Fermentlarning o’ziga xosligi nimadan iborat?
4. Fermentativ reaktsiyalarga qanday omillar ta‘sir
qiladi?

---

5. Fermentlar klassifikatsiyasi va nomlanishini
tushuntirib bering?