Mavzu: Genetikaning yangi yo’nalishlari
Mavzu: Meyozning biologik
Yüklə 37,25 Kb.
|
|
Mavzu: Meyozning biologik
ahamiyatlari. Reja : 1)Meyoz haqida tushuncha 2)Meyoz bosqichlari 3)Meyozning biologik ahamiyati Hujayraning meyoz bo’linishi Jinsiy hujayralar m eyoz b o ’linish orqali rivojlanadi. Meyoz ham m itoz singari interfazadan boshlanadi. Interfazada xrom osom alar ikki hissa ortadi. M evoz vadro- ning ikkita ketm a-ket bo’linishidan iborat. Birinchi - reduksion bo’linishda xrom osom alar soni ikki m arta kam ayadi. Ikkinchi ekvatsion (tenglashtiruvchi) bo’linishda gaploid xrom osom ali jinsiy hujayralar-gam etalar hosil bo’ladi. Birinchi reduksion bo’linishga taalluqli bosqichlar rim raqam i I bilan. ikkinchi ekvatsion b o ’linish bosqichlari II bilan belgilanadi. Reduksion bo’linish vadroning profaza I dan boshlanib, telofaza I gacha davom etadi. Bunda xrom osom alar soni ikki m arta kam ayadi, hujayra diploidli holatdan gaploid holatga o'tadi. Ekvatsion bo’linish esa profaza II dan telofaza II gacha bo’lgan davrni qam rab oladi. Hujayra gaploid sonli xrom osom alar to'plam ini saqiab qoladi. Reduksion bo’linish fazalarining orasida eng m urakkab va uzoq muddatii profaza I dir. U ketm a-ket keluvchi leptonema, zigonema, paxinema, dipionema, diakinez bosqichlaridan tashkil topgan. Leptonema bosqichida interfazadagi yadro to ’rsim on ingichka iplarga - xrom onem alarga aylanadi. Bu xrom onem a iplari dip- loiddir. U lar interfaza bosqichidayoq q o ’shaloqlangan bo’lib, bu elektron m ikro- skop yordam ida tasdiqlangan. Zigonema bosqichida gom ologik xrom osom a iplari bir-biriga tortiladi. U lar uchki qism idan boshlab uzunasiga birlashib ketadi. G om ologik xrom osom alarning uzunasiga birlashishi konyugatsiya yoki sinapsis deyiladi. X rom osom alar sinapsisi tugallanishi bilan yadro keyingi paxinema bosqichiga o ’tadi, bunda xrom osom a iplari eng ko’p buralib, ular yo’g ’on tortadi. kon’yugat- siyalanuvchi bir juft xrom osom a bivalent deb ataladi, u to ’rtta xrom atidalardan tashkil topadi. Paxinem ada krossingover y a’ni kon’yugatsivalanuvchi gom ologik xrom osom alarning xrom atidalari o'rtasida o ’xshash qism larning o'zaro alm ashi- nishi sodir b o ’ladi. N atijada xrom osom alardagi genlarning joylashish tartibi va o ’rni o'zgaradi. Paxm em aning oxirgi bosqichida va keyingi bosqich diploneniada kon’yugatsivalashgan gom ologik xrom osom alarning bir-biridan ajralishi yuz beradi. G om ologik xrom osom alar odatda uchki qismi bilan bir-biridan ajrala bosh- laydi va natijada X ga o ’xshash shakllari hosil bo'ladi. Bu holat xiazma deyiladi. Xromasomalar soni gomologik xrom osom a uchlarini harakatlanishi tufayli asta- sekin kam ayadi. Profaza I ning oxirgi bosqichi bo’lgan diakinezda gomologik xromosomalar spirallashishi hisobiga qisqarib, yo’g'onlashadi. Bivalentlar soni gaploidga aylanadi. Bu bosqichda yadrochalar va yadro qobig’i yo'qoladi. iVletafaza I da xrom osom alar o’z sentrom erlari bilan birgalikda ekvatorda to’g'ri chiziq bo'ylab joylashib. m etafaza plastinkalarini hosil qiiadi. Xrom osom alar kuchli spirallashgan, ya’ni kaltalashgan va yo‘g ‘onlashgan holatga keladi. Xrom osom alarning spirallashishi anafaza 1 ga qadar davom etadi.Anafazada gom ologik xrom osom alar xrom atidalarga ajralgan holda qaram a-qarshi qutblarga tarqaladi. O qibatda qiz hujayralarning yadrosida xrom osom alar soni teng ikki hissaga kam ayadi. Har bir juftdagi ota va ona xrom osom alari istalgan qutblarga teng im koniyatlarda tarqalishi mumkin. Reduksion bo'linishning keying» fazasi telofaza I bo'lib, u qisqa vaql davom etadi. Bu bosqichda xrom atinlarning despiraltashishi, yadro qobig'i hosil bo'ladi. Telofaza I dan so ’ng doim ham sitokinez y a ’ni sitoplazm aning bo’linishi ro ’y beravermaydi. Ba'zan bu jarayon m eyozning ikkinchi bo’linishdan so ’ng am alga oshadi. Meyozning birinchi va ikkinchi bo’linishi o ’rtasidagi bosqich interkinez deb ataladi. Interfazadan farqli o ’laroq, interkinezda xrom osom alar reproduksiyasi va DNK replikatsiyasi ro ’y berm aydi. Interkinezda har bir xrom osom a q o ’sh xrom a- tidlardan tashkil topgan b o ’ladi. Profaza II m itoz profazasidan farq qilm aydi va’ni yadro m em branasi, yadrocha y o ’qoladi, xrom osom alar shakllanadi. Metafaza If da xrom osom alar o ’z sentrom eralari bilan ekvator tekisligida joylashadi. Anafaza II da sentrom erlar bo’linadi va har bir xrom atida m ustaqil xrom osom a bo’lib qoladi. Telofaza II da xrom osom alar qutblarga tarqaladi va sitokinez am alga oshadi, ya’ni 1 m eyoz bo’linish natijasida har bir gaploid sondagi xrom osom a juftligiga ega bo’lgan ikkita yadro hosil bo'ladi. Ikkinchi meyoz b o ’linishda har bir yosh yadro yana bo’linadi, biroq bunda qutblarga yosh xrom atidalardan vujudga ke.lgan xrom osom alar tarqaladi. B inobarin m eyoz bo’linishga uchragan har bir hujayradan gaploid xrom osom a to ’plam iga ega to ’rtta jinsiy hujayra-gam eta hosil bo’ladi. Meyoz bo’linishning biologik ahamiyati Meyoz bo’linish natijasida xrom osom alar sonining kam ayishi kuzatiiadi. Agar meyoz bo'linish davom ida xrom osom alar soni kam aym aganda edi. har bir yangi avlodda urug’lanish tufay li xrom osom alar soni tinm asdan ikki hissadan ortib bora- verardi. Meyoz bo’linish va gam etalar hosil bo’lishi m obaynida xrom osom alarning turli xil kombinatsiyalari hosil bo’lib, ota-ona xrom osom alari aralashgan holda bo’ladi. Bundan tashqari gom ologik xrom osom alarning kon’yugatsiyasi, ya'ni o ’xshash qismlari bilan ayirboshlanishi (krossingover) tufayli ham xrom osom alarda irsiy axborotning yangi to’plami paydo bo’ladi. Yüklə 37,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|