Mavzu: Haydovchining ishonchligi va uni belgilovchi omillar

Mavzu: Haydovchining ishonchligi va uni belgilovchi omillar
Reja:
1. Haydovchining yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlashdagi o‘rni
2. Haydovchining ish o‘rni
3. Burilishda ogohlantiruvchi ishora chiroqlarini qo‘llash

1. 
   Haydovchining yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlashdagi o‘rni
   

O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi, jadal qa-damlar bilan bozor iqtisodiga o‘tib borishi, xususiy mulkchilik, kichik va o‘rta biznesning rivojlanishi fuqarolar moddiy boyligi-ningi o‘sishiga va naijada nafaqat shaxsiy yengil avtomobillarning, balki shu bilan birga, xususiy yuk avtomobillarini va kichik hajmli avtobuslar sonining ortib ketishiga olib keldi.

O‘zbekiston Respublikasi jahonda o‘z avtomobil sanoatiga ega bo‘lgan 28 mamlakatdan biriga aylandi.Ma’lumki, mamlakatni avtomobillashtirish darajasining ortishi, uning iqtisodiy va mudofaa quvvatini mustahkamlash bilan bir vaqtda, ko‘pgina salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bunday salbiy oqibatlarga avtomobillar sonining ortishi oqibatida avtomobil yo‘llarida harakat miqdorinng, transport oqimi zichligining va yo‘llarning yuklanganlik daraja sining ortishi, yo‘llarda harakat-lanish uchun haydovchiga qulaylikning yomonlashishi va oxir-oqibatda yo‘l-transport hodisalari (YTH) miqdorining, ularda halok bo‘layotgan va har xil tan jarohatini olayotgan odamlar sonining ortishiga, harakat tezligining kamayib ketishiga va boshqa shunga
o‘xshash ko‘pgina salbiy oqibatlarga (shovqin, havodagi chiqindi gazlar konsentratsiyasi) olib keladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yevropa iqtisodiy komissi-yasining ma’lumotlariga ko‘ra, bugungi kunda dunyoda har yili 55 milliondan ortiq YTH sodir etilyapti va ularda 1,4 milliondan ortiq odam halok bo‘lyapti, 10 milliondan ortiq odam esa har xil dara-jada tan jarohatlarini olyapti. Bulardan ko‘rinib turibdiki, avtomo billashtirish darajasining ortishi harakat xavfsizligi muammosining murakkablashishiga, ayniqsa, haydovchilarni tayyorlashga qo‘yilgan
talablarning yanada yuqori bo‘lishiga olib kelar ekan.
Haydovchining mehnat jarayoni boshqa barcha murakkab tizimlarning boshqaruvchisi (operatori)ning ishiga o‘xshaydi. Haydovchining ham operator kabi biron-bir operatsiyani bajarishi (xatti-harakati), axborotlarni qabul qilishi, uni tushunishi va xatti-harakatlari natijasini nazorat qilishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga haydovchining avtomobilni boshqarishdagi faoliyati boshqa operatorlardan ba’zi bir belgilari bilan farq qiladi. Operator kuzatish asboblariga qarab boshqarilayotgan tizimning holatini oldindan bashorat qila oladi va uning xatti-harakatlari obyektning holatini yoki ko‘rsatkichlarini ma’lum bir darajada ushlab turishdan iborat bo‘ladi.
Haydovchida esa, bunday imkoniyatlar yo‘q. Masalan, avtomobil to‘g‘ri chiziqli harakat qilayotganida harakatlanish yo‘lagidan o‘ng yoki chap tarafga chiqib ketsa, buni kuzatib borayotgan haydovchi rulni burib, avtomobilni avvalgi holatiga qaytaradi, agar xavfsizlik oralig‘i kichrayib ketsa, tezlikni kamaytirib, zarur bo‘lgan xavfsizlik oralig‘ini ta’minlaydi va hokazo. Operator faqat bitta mashina (tizim)ning holatini nazorat qilsa, haydovchi harakat xavfsizligini ta’minlashi uchun boshqa harakat qatnashchilarining xatti-harakatlarini ham kuzatib borishi zarur bo‘ladi. Bunday axborotlarni haydovchi o‘z vaqtida ololmay qolishi yoki olingan axborotlar yetarli bo‘lmasligi natijasida u noto‘g‘ri xat-ti-harakat qilishi, bu esa, o‘z nav batida, yo‘l-transport hodisalariga olib kelishi mumkin. Haydovchining ishi mashina operatorining ishidan ancha murak kab. Haydovchi avtomobilni boshqarib borar ekan, uzluksiz ravishda ko‘rish, eshitish va sezish a’zolari orqali yo‘l sharoiti, boshqa harakat qatnashchilarining xatti-harakatlari, yo‘ldagi harakat va qo‘zg‘almas obyektlarning joylashuvi haqida axborotlarni oladi, ularni ongida tushunib yetadi va avtomo-bilning harakatini mavjud yo‘l sharoitiga muvofiqlashtirishi uchun yechimlar qabul qiladi va boshqarish jihozlariga ta’sir etadi (rul chambaragini buradi, uzatmalar pog‘onasini o‘zgartiradi, tormoz tepkisini bosadi, burilishdagi ogohlantiruvchi chiroqlarni yoqadi va hokazo) va xatti-harakatlarning samarasini nazorat qilib boradi. Agar haydovchiga uzatilayotgan axborotlar yetarli bo‘lmasa, ularni o‘z vaqtida qabul qilib, tushunib yetmasa, u avtomobilni boshqarish bo‘yicha noto‘g‘ri xatti-harakatlar qilishi va oxir-oqibat-da bu xatti-harakatlar yo‘l-transport hodisasining sodir bo‘lishiga olib kelishi mumkin