Mavzu: Jarohatlanganda va ayrim kasalliklarda massaj reja

MAVZU: Jarohatlanganda va ayrim kasalliklarda massaj

REJA:

1. 
   Massaj va uning turlari
   
2. 
   Massajni fiziologik ta`siri
   
3. 
   Gigienik massaj va uning organizmdagi ta’siri
   
4. 
   Massajning organizm uchun foydali tomonlari
   

Massaj — odam a’zolari va to‘qimalarini maxsus usullar yordamida, ma’lum miqdorda mexanik va reflektor ta'sirlantirish majmuasidir. Massaj usullari maxsus tayyorgarlikdan o'tgan odamlar - massajchilar tomonidan maxsus apparatlar, asboblar yordamida bajariladi. Bunday ta’sirotlar bevosita havo muhiti orqali (gidro massaj) beriladi. So‘nggi yillarda massajga bo‘lgan qiziqish o‘ta ortib bormoqda. Uning yoqimli ta'siriga kundan — kunga alohida ahamiyat berilmoqda. Massajning sog‘ lomlashtirishga, chiniqtirishga, organizimini fixnksional imkoniyatlarini oshirish borasida, jismoniy mashqlarni umumiy ta’sirini yanada boyitish maqsadida ishlatilishi ma’lum. XIV-XV asrlarda massajning fiziologik asoslariga doir maqolalar paydo bo'la boshladi. Ambruaz Parerina o‘z ishlarida massajni anatomo-fiziologik nuqtayi nazardan asoslashga urinib ko‘rdi. U zamonoviy ma’lumotlarga asoslanib “massajning ta’sir qilish mexanizimi va nerv tizimining har hil bo‘limlaridagi o‘zaro ta’siri bilan chambarchas bog‘langan holda teridagi normal va o‘zgargan neyron jarayonlari orqali ichki a'zolami boshqarish fimksiyasini ta'minlaydi” — degan fikrga keldi.
Buyuk fiziologik olimlar I.M. Sechenov, I.P. Pavlov, N.E. Vvedenski, A.A Uxtomskiy, A D . Speranski, K.M. Bikov, Р.К. Anoxin ilmiy ishlar asosida nervizim nazariyasi yaratildi. Nervni boshqarishidagi ko'pgina masalalar markaziy nerv tizimi va ichki a’zolaming o'zaro faoliyati va aloqasi, somatik hamda vegetativ nerv tizimlari o‘rtasidagi sun’iy to‘siq bartaraf etildi, markaziy va olis nuqta o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar aniqlandi. Odam tanasidagi istalgan nuqta organizmning istalgan faoliyatiga, nerv tizimi orqali “kuchli ta’sir” etish mumkunligi haqida AA. Bogomolets 1928-yilda yozgan edi. Hozirgi vaqtda proprioretseptorlaming (mushak-bo‘- g‘im apparati retseptorlari) u yoki bu me’yorda, qonuniy reflektor ta’sirga bo‘ysunmaydigan birorta ham vegetativ ichki a’zolar faoliyatlari bo‘lmasligi ko‘p sonli tajribalar yordamida aniqlangan.
XXIII-XIX asrlarda massajnmg har xil kasalliklami davolash xususiyatiga, barcha a’zolarga ta'sirini ilmiy asoslashga bag‘ishlangan ishlar paydo bo‘la boshladi. Shu bilan bir qatorda, massajni tavsiya qilish ma’n etish muammolariga bag‘ishlangan masalalar yechila boshladi. XIX asrning oxiriga kelib massajni fiziologik jihatidan asoslash masalalariga qiziqish ortib bordi. Rossiyada I.Z. Zabludovskiy birinchi bo‘lib massajning sog‘lom odamlarga ta’sirini o‘rganda va massaj usullari (tasnifi) ni yaratdi. Zamonaviy fiziologiya fanining taraqqiyoti massajning umumiy ta'siri organizm uchun juda salmoqli ekanligini tasdiqladi. Bu massaj jarayonidagi ta’sirotlar (impuls) teri, ichki va harakat organlaridan orqa va bosh miyaning har xil bo‘limlariga xususan, katta yarim sharlariga, o‘tkazuvchi nerv tolalari tizimini yuqoriga ko‘tariluvchi yoki sezuvchi aferent o‘tkazish yo‘llari orqali ta'sir ko‘rsatib, taalluqli a’zo va tizimlarida javob harakatlarini qo‘zg‘otadi va kuchaytiradi. Massaj usullari ta’sirida hujayralarda joylashgan mexanoretseptorlar (mexanik ta'sirlami sezuvchi nervlaming uchi) qo‘zg‘alishi natijasida paydo bo‘lgan mexanik energiya, maxsus nerv tolalarini faol holatiga оЙЬ keluvchi signallarga aylanib, nerv tolalari orqali nerv markazlariga axborot keltiradi. Mexanoretseptorlar butim tanada joylashgan bo‘ladi. Bular terida joylashgan ekstraretseptorlar (organizmni o‘rab turgan tashqi muhtdagi ta’surotlami qabul qiluvchi), interoretseptorlar (ichki a’zolardagi-yurak, tomirlar, taloq va h.k. ta’sirotlarini qabul qiluvchi) va proprioretseptorlar mushaklar, paylar, bo‘g‘imlar, suyaklar va boshqa joylardan ta’sirotlami qabul qiluvchi nerv tolalarining uchidan iborat. Mexanoretseptorlaming tuzilishi turli-tumandir. Ular soch tolalari, spiral, tugunchalar va plastinkalar shaklida bo‘lishi mumkin. Ular orasida Pachchini tanachalari mukammalroq o‘rganilgan. Bu tanachalar yordamchi apparat bilan o‘ralgan nerv uchlaridan iborat bo‘lib, markaziy nerv tizimi bilan bog‘lovchi nerv tolalaridan tashkil topgan. Pachchini tanachalarining yordamchi apparati-kapsula, ko‘p sonli juda yupqa plastinkalardan iborat bo‘lib, plastinkalar orasida suyuqlik bo‘ladi.
Mexanik ta’sirotlar kapsulalar holatini o‘zgartirib nerv tolalari uchini qo‘zg‘atadi. Kapsulaning pardasi cho‘ziladi, asosan Na+ ionlariga nisbatan o‘tkazuvchanligi oshadi, retseptor potenseallarini vujudga keltirib, o‘z navbatida, ion toklarini hosil qiladi. Ion toklari nerv tolalarini qo‘zg‘atadi demak, massaj ta’sirida paydo bo‘lgan mexanik energiya nervni qo‘zg‘atish energiyasiga aylanadi. Organizmga nisbatan massajning ta’siri nerv reflektor reaksiyasining boshlanish qismi hisoblanadi. Terida, mushaklarda, payda, bo‘g‘imlarda, qon tomirlarda va boshqa to‘qimilarda joylashgan nerv tolalari uchidan aflerent (markazga intiluvchi) signallar orqa miyaga boradi. Barcha afferent impulslar sezuvchi nerv tolalarining ildizlari orqah orqa miyaning sigment sohasida bir biriga o‘zaro ta’sir etadi. So‘ngra markazga intiluvchi nerv orqali orqa va bosh miyaning har xil bo‘limlarga, xususan, katta yarim sharlar po‘stloq osti sohasiga etib borib butun a’zolariga ta’sirotni tarqatadi. Yuqorida bayon etilgan massaj neyrofiziologik mexanizmlari qatorida massajning gumoral (suyuqlik) faktorlarini ham ko‘rsatish lozim.
Massajning mexanik ta’siroti natijasida, teri to'qimalarida issiqlik hosil bo‘lishi oqibatida issiqlik retseptor tizimi qo‘zg‘aladi. Bu qo‘zg‘alish uzunchoq miyada joylashgan markazlariga o'tkazilib, qon tomirini toraytiruvchi - simpatik, qon tomirlarini kengaytiruvchi — parasimpatik nervlarga o‘tib, so‘ng qon tomirlari kavagini ieflektor o'zgartiradi. Massajning to'qimalariga bevosita mexanik ta'siroi natijasida terida kimyoviy moddalar hosil bo‘ladi. Bunday moddalarga misol tariqasida gistamin va atsetilxolinni ko‘rsatish mumkin. Gistaminto‘qima garmonidir, xo‘jayralarida sustlashgan, oqsil bilan birikkan holda uchraydi, massaj ta’siri natijasida parchalanib, erkin faol holatga o‘tadi. Gistamin va gistaminsimon moddalar, oqsillaming parchalanish mahsulotlari -*• aminokislotalar va polipentidlar bilan birga qon, limfa oqimi orqali tarqaladi va ichki a’zolar to‘qimalami, qon tomir nervlarining xemoretseptorlarini ta’sirlaydi. Shunday qilib, gistamin buyrak usti beziga ta’sir etib, adrenalin miqdorini qonda ko‘paytiradi, bu organizmni himoya va moslashish kuchlarini oshiradi. Odatda, bog‘langan kalloid holda hujayralarda boTadigan atsetilxolin massaj ta’siri natijasida faol holatga o‘tib, mediatorlik vazifasini o‘taydi. Massaj davomida mushaklarda to‘plangan faol atsetilxolin, mushaklar faoliyatini kuchaytiradi va qo‘zg‘alish tezligini oshirishga olib keladi. Massajning mexanik ta’siri natijasida mushak kapillyarlarining faohyati o‘zgaradi. Qil qon tomirlari kapillyarlari devorida joylashgan Ruje hujayrasi hisobiga mastaqil torayish xususiyatiga egadir. Bu hujayralarining qisqarishi va bo‘rtishi tufayli kapillyarlarining kovagi o‘zgarib turishi mumkin. Ruje hujayrasiga energiya beradigan moddalaming kimyoviy parchalanishi ta'siri natijasida kapillyarlar kengayadi. Kapillyarlar kengaishi va Massaj va uning turlari, fiziologik ta`siri. Massaj deb maxsus usular bilan organizm to`qilmalariga mexanik ravishida ta`sir qilishga aytiladi. Bir necha xil massaj farq qilinadi:

1. 
   Shifobaxsh massaj;
   
2. 
   Gigienik massaj va uning organizmni sog’lomlashtirish va kasalliklarni oldini olish uchun hamda eng ko`p umumiy massaj sifatida qo`llaniladi. Teri funktsiyasini yaxshilovchi kosmetika massaji ham shu turkumga kiradi;
   

Sport massaji uning maqsadi organizmning funktsional imqoniyatlarini oshirish va sportchida charchash alomatlarini bartaraf etishdan iboratdir.