Mavzu: Kartogrammalar ahamiyati Fan nomi: Tuproq kartogrammasini tuzish Bajardi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
ANDIJON QISHLOQ XO'JALIGI VA AGROTEXNOLOGIYALARI INSTITUTI HUZURIDAGI
ASAKA AGROTEXNOLOGIYALAR TEXNIKUMI

MUSTAQIL ISH

Mavzu: Kartogrammalar ahamiyati
Fan nomi: Tuproq kartogrammasini tuzish
Bajardi: TB-1-guruh Mohichehra Mamadaliyeva
Tekshirdi:

Asaka – 2022

Mavzu: Kartogrammalar ahamiyati

Reja:

1. 
   Kartogramma tarixi
   
2. 
   Kartogramma turlari
   
3. 
   Kartogrammalardan foydalanish
   

Foydalanilgan adabiyotlar
Xulosa


Kartogramma (shuningdek, nemis tilida soʻzlashuvchilar orasida keng tarqalgan, qiymatli hudud xaritasi yoki anamorfik xarita deb ham ataladi) — geografik oʻlchami oʻzgartirilgan obyektlar (mamlakatlar, viloyatlar va boshqalar) toʻplamining tematik xaritasi boʻlib, sayohat vaqti, aholi yoki YaIM kabi tanlangan nisbat darajasidagi oʻzgaruvchiga toʻgʻridan-toʻgʻri proportsionaldir. Geografik makonning oʻzi shunday qilib, oʻzgaruvchining taqsimlanishini tasavvur qilish uchun baʼzan haddan tashqari buziladi. Bu xaritaning eng mavhum turlaridan biri; Aslida, baʼzi shakllarni diagrammalar deb atash mumkin. Ular, birinchi navbatda, diqqatni tortish va nomograflar sifatida tahlil qilish uchun ishlatiladi.
Kartogrammalar o'lcham umumiy miqdorni ifodalash uchun eng intuitiv vizual o'zgaruvchidir. Bunda u nuqta xususiyatlarini masshtablashtirgan proportsional belgilar xaritalariga va chiziqli xususiyatlarning og'irligini o'lchaydigan ko'plab oqim xaritalariga o'xshash strategiyadir. Biroq, bu ikki usul faqat xarita belgisini masshtablaydi, fazoning o'zini emas; chiziqli obyektlar uzunligini uzaytiruvchi xarita chiziqli kartogramma hisoblanadi (garchi qo'shimcha oqim xaritasi texnikasi qo'shilishi mumkin). Tuzilgandan so'ng, kartogrammalar ko'pincha xoroplet xaritasi kabi qo'shimcha o'zgaruvchilarni vizualizatsiya qilish uchun boshqa tematik xaritalash usullari uchun asos sifatida ishlatiladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Levasseurning Yevropa kartogrammasi
Kartogramma tematik xaritalarning boshqa turlariga qaraganda kechroq ishlab chiqilgan, lekin Fransiyada bir xil innovatsiya anʼanalariga amal qilgan. Maʼlum boʻlgan eng qadimgi kartogramma 1876-yilda fransuz statistik va geograf Pierre Émile Levasseur tomonidan nashr etilgan boʻlib, u Yevropa mamlakatlarini kvadrat shaklida aks ettiruvchi, oʻzgaruvchiga koʻra oʻlchamdagi va umumiy geografik joylashuvi boʻyicha joylashtirilgan (alohida xaritalar bilan masshtablangan) bir qator xaritalarni yaratgan. Keyinchalik sharhlovchilar uning raqamlarini xarita emas, balki statistik diagramma deb atashdi, lekin Levasseur uni karta majoziy deb atagan, oʻsha paytda har qanday tematik xarita uchun ishlatiladigan umumiy atama. U ularni oʻquv qoʻllanmasi sifatida ishlab chiqardi va oʻlchamning intuitiv kuchini vizual oʻzgaruvchanlik sifatida darhol tan oldi: "Bolani Gʻarbiy Yevropa savdosining Sharqiy Yevropaga nisbatan ahamiyati hayratda qoldirmasligi mumkin emas. Eʼtibor bering, kichik hududga ega, lekin boyligi va ayniqsa, dengiz floti boʻyicha boshqa xalqlardan qanchalar ustun turadi, aksincha, oʻz maydoni va aholisi boʻyicha birinchi oʻrinni egallagan Rossiya haligacha savdo va navigatsiya boʻyicha boshqa davlatlardan qanchalik ortda qolmoqda."
Levasseurning texnikasi boshqalar tomonidan qabul qilinmagan koʻrinadi va koʻp yillar davomida nisbatan kamroq shunga oʻxshash xaritalar paydo boʻladi. Keyingi eʼtiborga molik ishlanma 1903-yilgi saylovga tayyorgarlik koʻrish uchun Germaniya Reyxstagi uchun 1898-yilgi saylov natijalarining Hermann Haack va Hugo Weichel tomonidan yaratilgan bir juft xarita edi, bu eng qadimgi maʼlum boʻlgan qoʻshni kartogramma hisoblanadi.^[5] Ikkala xaritada ham Germaniya imperiyasining oʻxshash konturi koʻrsatilgan boʻlib, ulardan biri masshtabga qarab okruglarga boʻlingan, ikkinchisi esa hudud boʻyicha saylov okruglarini tuzib koʻrsatgan. Keyinchalik Berlin, Gamburg va Saksoniya atrofidagi aholi zich joylashgan hududlarning kengayishi asosan shaharlik sotsial-demokratlarning xalq ovozida gʻalaba qozonish uchun munozarali tendensiyasini tasavvur qilish uchun moʻljallangan edi, ayni paytda asosan qishloqda joylashgan Zentrum koʻproq oʻrinlarni qoʻlga kiritdi (shunday qilib, kartogrammalarning zamonaviy mashhurligini oldindan aytib berdi). Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi soʻnggi saylovlarda ham xuddi shunday tendensiyalarni koʻrsatilmoqda.
Uzluksiz kartogramma koʻp oʻtmay Qoʻshma Shtatlarda paydo boʻldi, u yerda 1911-yildan keyin mashhur ommaviy axborot vositalarida paydo boʻldi. Koʻpchilik xaritalar Haack va Weichel kartogrammalari bilan solishtirganda juda qoʻpol chizilgan edi, texnikani ixtiro qilganini daʼvo qilgan amerikalik usta kartograf Erwin Raiszning „toʻrtburchaklar statistik kartogrammalari“ bundan mustasno. Haack va Weichel oʻz xaritalarini kartogramma deb atashganida, bu atama odatda barcha tematik xaritalarga, ayniqsa Yevropada ishlatilganlarga nisbatan qoʻllangan. Raisz va boshqa akademik kartograflar oʻzlarining darsliklarida ushbu atamaning cheklangan foydalanishni afzal koʻrishlarini bildirganlaridan keyingina (Raisz dastlab qiymat maydoni kartogrammasini qoʻllab-quvvatlagan) hozirgi maʼno asta-sekin qabul qilingan.
Kartogrammalarning asosiy vazifasi har doim buzilgan shakllarni yaratish boʻlib, ularni kompyuterni avtomatlashtirishning asosiy maqsadiga aylantirgan. Waldo R. Tobler 1963-yilda birinchi algoritmlardan birini ishlab chiqdi, u alohida tumanlardan koʻra fazoning oʻzini burish strategiyasiga asoslandi Oʻshandan beri turli xil algoritmlar ishlab chiqildi (pastga qarang), garchi hali ham kartogrammalarni qoʻlda yaratish odatiy holdir.
Hudud kartogrammalar

Germany kartogrammasi
Hudud kartogrammasi eng keng tarqalgan shakldir; u mintaqaviy xususiyatlar toʻplamini, odatda okruglar yoki mamlakatlar kabi maʼmuriy tumanlarni oʻlchaydi, shuning uchun har bir tumanning maydoni berilgan oʻzgaruvchiga toʻgʻridan-toʻgʻri proportsionaldir. Odatda bu oʻzgaruvchi umumiy aholi soni, yalpi ichki mahsulot yoki maʼlum bir tovar yoki turdagi chakana savdo doʻkonlari soni kabi biror narsaning umumiy sonini yoki miqdorini ifodalaydi. Aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaIM yoki tugʻilish darajasi kabi boshqa qatʼiy ijobiy nisbat oʻzgaruvchilari ham ishlatilishi mumkin, ammo ular baʼzan oʻlchamni umumiy miqdor sifatida talqin qilishning tabiiy tendentsiyasi tufayli notoʻgʻri natijalar berishi mumkin. Ulardan umumiy aholi soni, ehtimol, eng keng tarqalgan oʻzgaruvchi boʻlib, baʼzan izodemografik xarita deb ataladi.
Turli strategiyalar va algoritmlar, odatda, shakl va topologiyani saqlash boʻyicha strategiyalariga koʻra, bir necha usullar bilan tasniflangan. Shaklni saqlaydiganlar baʼzan ekviform deb ataladi, ammo izomorf (bir xil shaklli) yoki gomomorfik (oʻxshash shakl) yaxshiroq atamalar boʻlishi mumkin. Uchta keng toifa keng tarqalgan: qoʻshni (topologiyani saqlash, shaklni buzish), qoʻshni boʻlmagan (shaklni saqlash, topologiyani buzish) va diagrammatik (ikkalini ham buzish). Soʻnggi paytlarda Nusrat va Koburov, Markovska va boshqalar tomonidan taklif qilingan yondashuvlar va natijalarning koʻrinishidagi xilma-xillikni qoʻlga kiritish uchun ushbu asosiy asosga asoslanib, yanada chuqurroq taksonomiyalar yaratildi Turli taksonomiyalar hududiy kartogrammalarning quyidagi umumiy turlari boʻyicha kelishib olishga moyildirlar.