Mavzu: maktabgacha ta’lim tashkilotlarida loyhalashtirishning texnologiyalari

1.2. Pedagogik jarayonni loyihalashtirish
Ta’limni modernizatsiyalashtirish ta’lim jarayonida bilim, ko’nikma, malakalarni shakllantirish bilangina hal bo’lib qolmaydi. O’quvchi shaxsni mustaqillik, tashabbuskorlik, javobgarlikni xis his etish, tanqidiy fikrlash kabi sifatlar bilan bog’liq funksiyalarni ta’limni shaxsga yo’naltirilgan tizimi - vositasida amalga oshiriladi. Bunda o’quvchi ta’limi tizimiga moslashtirilmay, aksincha ta’lim tizimi turli shaxsga xos barcha xususiyatlarni (erkinlikka intiluvchanlik, mustaqil fikrlash va boshqalar)ni hisobga olgan holda, o’quvchiga uning o’ziga xosligi (individalligi)ni rivojlantirish imkonini berish va buning uchun sharoit yaratish lozmm. Ta’limda o’quvchi shaxsiga faoliyatli yondoshuv bu ta’lim tizimi konsepsiyasini tashkil etib, bunda shaxs “sub‟ekti” kategoriyasi erkinlikka intilish, o’z-o’zini rivojlantirish, yaxlitlik, mustaqil o’qish, o’zligini namoyon etish va faollashtirish xususiyatlari asosidaanglaniladi, o’quv jarayoni hamda uning tarkibiy qismlari - maqsad, mazmun, metod,shakl, usul, vositalar uquvchi uchun shaxsan ahamiyatga ega bo’lgach, uning shaxsiy tajribasi mahsuli sifatada tadbiq etiladi.Agar o’quvchi o’quv faoliyatini mohiyatini anglay olmasa, o’quv maqsadini tan olmaydi, tarbiyachiqo’ygan vazifani tushunmaydi va qabul qilmaydi, u tomonidan sodir etilgan barcha hatti-harakatlar majburiyat ostida bo’lib, uning bilimlari rasmiy harakterga, pedagogning faoliyati esa rasmiyatchilik mazmuniga ega bo’ladi. Bilim ularni amaliyotga tadbiq etishga qaratilgan faoliyat natijasidagina shakllanadi. O’quvchining ruhiy hususiyatlari o’rganish, o’zlashtirilayotgan bilimlarning o’quvchiga shaxsan qiziqarli va kerakli bo’lishi zarurligi, aks holda ular shubxasiz rad etilishini ko’rsatadi. Bu holat obrazli ifodalansa, individual tafakkurda bilimlar sub‟ektivlashadi, o’ziga xos individual tasavvur va shaxsiy fikrlar ob‟eetiv ahamiyat kasb etar ekan, bilimlar turli nuqtai nazarlarning to’qnashuvi, bahs-munozara, o’zaro hamkorlikdagi faoliyat natijasida o’zlashtiriladi, bu esa o’quv jarayonininoan‟anaviy usulda tashkil etishning muhim shakllari (bahs-munozara, o’zaro hamkorlik)ni talab etadi. Tarbiyachio’z mashg’ulotida shunday shart-sharoitlar yaratish lozimki, natijada o’quvchi uchun dastlab neytral bo’lgan ob‟ekt kutilmaganda sub‟ektiv xususiyat kasb etsin. Buning natijasida o’quvchi tarbiyachibilan hamkorlikda ishlaydi, izlanadi va tarbiyachio’quv maqsadlariga erisha boradi. Mualliflik texnologiyasi. O’qitish texnologiyasi pedagogik strategiya sifatida o’quvchi va o’qituvchilar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish vositalariga ega bo’ladi. Bunday texnologiyalarga quyidagilarni keltirish mumkin: pedagogik jarayonda shaxsni ko’zda tutishga asoslangan pedagogik texnologiya (Sh.A.Amonashvili texnologiyasi); 56 o’quv materialini sxemalar va modellar ishorasi asosida o’qitishni jadallashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov texnologiyasi); o’quv jarayonini samarali boshqarish va tashkil etish asosiga qurilgan texnologiya (S.N.Lisenkova texnologiyasi, N.P.Guzikning o’qitish tizimini rejalashtirish texnologiyasi); o’qitishni individuallashtirish texnologiyasi (Inge Unt, A.S.Granitskaya, V.D.Shadrikov texnologiyasi); o’qitishni dasturlash texnologiyasi (B.P. Bespalko). Viktor Fyodorovich Shatalov o’qitishni jadallashtirish texnologiyasini ishlab chiqdi va amaliyotga joriy qildi. U o’qitishning an‟anaviy sinf-mashg’ulot usulining hali ochilmagan katta imkoniyatlarini ko’rsatib berdi. V.F.Shatalovning maqsad-mo’ljali: bilim, malaka va ko’nikmalarni shakllantirish; har qanday individual xususiyatlarga ega bo’lgan barcha bolalarni o’qitish; o’qitishni tezlashtirish. Tamoyillar: ko’p marta takrorlash, majburiy bosqichma-bosqich nazorat, qiyinchilikning yuqori darajasi, katta bloklarda o’rganish, faoliyatning dinamik qolipi, xattiharakatning tayanchi, mo’ljaldagi asosini qo’llash; shaxsni ko’zda tutish asosida yondashuv; insonparvarlik; zo’rlab o’qitmaslik; o’quv vaziyatlarining konfliktsizligi, har bir o’quvchining muvaffaqiyatlaridan boxabarlik, tuzatish (yo’lga solish), o’sish, yutuqlarga istiqbolni ochish; o’qitish va tarbiyani bog’lash. V.F. Shatalov metodining o’ziga xosligi: materiallar katta hajmda kiritiladi; materiallar bloklar bo’yicha joylashtiriladi; o’quv materiali tayanch V.F.Shatalov tayanch (tayanish) deganda bola harakatlarining taxminiy asosini, ichki fikrlash faoliyatining tashqi tashkil qilinish usulini tushunadi. Tayanch signal o’zaro uzviy bog’lovchi ramzlar (ishora, so’z, sxema, rasm va h.o) bo’lib, qandaydir ma‟noli mohiyatni almashtiradi. Tayanch konspekt - o’quv materiallari o’zaro bog’langan usullarining butun qismlari sifatida faktlar, tushunchalar, g’oyalar tizimi o’rnida qo’llana oladigan ko’rgazmali konstruksiyalardan iborat qisqacha shartli konspekt ko’rinishidagi tayanch signallar sistemasidir. V.F.Shatalovning xizmatlari shundaki, u mashg’ulotlarda etarli darajada va barchaning faolligini ta‟minlovchi o’quv faoliyati tizimini ishlab chiqdi. V.F.SHatalovning o’quv jarayoni texnologik sxemasi tablitsada ko’rsatilgan. V.F.Shatalov metodikasi 4 bosqichdan iborat bo’lib, ular bir qancha usul va metodik echimlarni o’z ichiga oladi: 57 1. Nazariyani sinfda o’rganish: taxtada oddiy tushuntirish (bo’r, ko’rgazmali qurol, TV bilan); bo’yalgan plakat – tayanch konspekt bo’yicha qayta tushuntirish; plakat bo’yicha qisqacha bayon qilish; o’quvchilarning o’z konspektlari ustida individual ishlashlari, konspekt bloklari bo’yicha keng mustahkamlash. 2. Uydagi mustaqil ishlar: tayanch konspektqmashg’ulotlikqota-onalar yordami. o’quvchilarga uqtirish: konspektdan foydalangan holda o’qituvchining tushuntirganlarini esla, berilgan materialni kitobdan o’qi; o’qiganlaringni konspekt bilan qiyosla; konspekt yordamida mashg’ulotlik materiallarini so’zlab ber (kodlashtirish-dekodlashtirish); konspektni so’zlab berish uchun tayanch sifatida yodda saqla; konspektni qayta ishlab chiqqish va namunaga qiyosla. 3. Birinchi takrorlash - konspektni o’zlashtirishni har tomonlama keng nazorat qilish: barcha o’quvchilar konspektni xotirasida qayta ishlab chiqadilar, tarbiyachiularni peshma-pesh tekshirib boradi; bir vaqtning o’zida “asta” va magnitafon orqali so’rab boradi; yozma ishdan so’ng og’zaki so’rash boshlanadi. 4. Tayanch konspektni og’zaki so’zlab olish - o’zlashtirishdagi tashqi nutq (og’zaki) faoliyatining eng muhim bosqichi, u turli savol-javoblar jarayonida yuz beradi. 5. Ikkinchi takrorlash-umumlashtirish va bir tizimga keltirish (tartibga tushirish): o’zaro nazorat mashg’ulotlari; oldindan sinov savollari ro’yxatini nashr qilish; tayyorlash; barcha turdagi nazoratlardan foydalanish (taxtada, astagina, yozma va b.); o’zaro so’rash va o’zaro yordam; o’yinli unsurlar (jamoalar bellashuvi, rebusni topishi va b.). Nazorat, baholash. V.F. Shatolov o’quvchilarning bilim, malaka va ko’nikmalarini bosqichma-bosqich nazorat qilishning bosh muammosini hal qildi. Doimiy tashqi nazoratni o’zini-o’zi nazorat qilish va o’z-o’zini baholash bilan bog’lash, har birini bosqichma-bosqich nazorat qilish, kuchi etadigan darajada talab qilish, doimo tuzatishning imkoniyati mavjudligi, natijalar oshkorligi, ikki bahoning yo’qligi, past bahodan qo’rqishning yo’qligi.
Nazorat shakllari: tayanch konspekt bo’yicha yozma ish, mustaqil ishlar, baland ovozda so’rash, magnitafonda, juftlikda o’zaro nazorat, guruhdagi o’zaro nazorat, uy nazorati, o’z-o’zini baholash. O’quvchi tomonidan olingan har bir baho bilimlarni maxsus ochilgan ko’zguga qo’yib boriladi. U go’yo o’quvchiga xizmat qiladigan ro’yxat vazifasini bajaradi, baholar esa ijobiy shifrlangan tavsifnoma ahamiyatiga ega bo’ladi. Bunday tavsifnomani e’lon qilish katta tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’ladi. Bu tavsifnomaning eng muhim tomoni shundaki, o’quvchi xohlagan vaqtida har qanday bahoni nisbatan yuqori bahoga o’zgartirishi mumkin. Ochiq imkoniyat tamoyilining mohiyati ham shunda. Har bir baho, - deb ta‟kidlaydi V.F. Shatalov, avvalambor, o’quvchida ijobiy e’tiborni qo’zg’atadigan vosita, turtki bo’lib xizmat qilishi lozim. Ikki baho salbiy hislarga sabab bo’ladi, tarbiyachiva fan bilan ziddiyatni keltirib chiqaradi. Shatalov bunday konfliktli vaziyatlarni bartaraf qiladi. Metodik usullar (pedagogik mikrounsurlar) tirkamasiga: uchirma takrorlash, releli (almashma) nazorat ishlar, desant metodi, zanjir metodi, vazifalar ichida “cho’milmoq”, kitobdagi xatolarni topmoq, varaqchalarda misol-masala echish, tanlov asosida misol-masala echish, 4 qo’lda echish, tajriba mashg’ulotlari, “miyaga” niqtash, quyidan yuqoriga qarab echish, aytib berganni 59 rag’batlantirish, ochiq fikrlar mashg’uloti, oltinchi ball, ijodiy konspekt, tezaytish, keskinlikni yumshatish usullari (musiqa, yorug’lik, tanaffus va b.) va b. V.F.Shatalov tomonidan ishlab chiqilgan o’quv faoliyati tizimi maktab o’quvchilarida eksperiment qilingan, lekin uning metodikasi matematika o’qitish doirasidan chiqib, nafaqat tabiiy fanlar, balki gumanitar fanlar: til, tarix kabi fanlarni o’qitishda ham keng tarqaldi. V.F. Shatalov metodikasi oliy o’quv yurtlarida ham muvaffaqiyatli qo’llanmoqda. Tayanch sxemalar izohidan foydalangan holda istiqbolli o’qitishni boshqarish S.N.Lisenkova texnologiyasi. Bu texnologiya asosida quyidagilar yotadi: hamkorlik pedagogikasiga bo’lgan shaxsiy yondashuv; o’zlashtirish (muvaffaqiyat) - o’qitish jarayonida bolalar rivojlanishining eng muhim sharti; sinfdagi fayz: xayrixohlik, o’zaro yordam; xatolaridan ogoh qilish, lekin xatolar ustida ishlash emas; o’quv materialining ketma-ketligi, izchilligi; vazifaning har bir o’quvchiga qulayligi va ularga alohida-alohida bo’lib berilishi; asta-sekin to’liq mustaqillikka o’tish; bilag’on o’quvchi vositasida bilmaydigan o’quvchilarni o’qitish. S.N.Lisenkova metodikasining xususiyati shundaki, qiyin mavzular dasturda belgilangan soatlarda emas, balki undan oldin o’rganila boshlanadi. Bu istiqbolli tayyorgarlikdir. Istiqbolli tayyorgarlik o’rganilishi yaqinlashib kelayotgan qiyin mavzularni yo’l-yo’lakay o’tishning boshlanishidir. Umumlashtirish bu muayyan bilimlar asosidagi mavzuni umumlashtirishdir. S.N.Lisenkova metodikasi asosida materialni o’zlashtirish uch bosqichda kechadi: 1. Kelgusida o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilimlarni oldindan kichik hajmlarda berib boorish. 2. Yangi tushunchalarni aniqlashtirish, ularni umumlashtirish va qo’llash. 3. Fikrlash usullari va o’quv xatti-harakatlarining ravonligini rivojlantirish. G.K.Selevko tadqiqotlarida o’qitishni tabaqalashtirish o’quv jarayonini tashkil etish shakli sifatida izohlanadi, o’zida bilim darajasi bir xil bo’lgan, u yoki bu jihatdan o’quv jarayonida umumiy sifatlarga ega bo’lgan o’quvchilar guruhi bilan tarbiyachiishlaydi. O’qitishni tabaqalashtirish o’quv jarayonidagi ta’lim oluvchilarning turli guruhlarini ixtisoslashtirilishini ta‟minlaydigan umumiy didaktikaning bir qismi sifatida ham belgilanadi.
Har qanday faoliyat texnologiya yoki san'at bo'lishi mumkin. San'at sezgi asosida, texnologiya fanga asoslangan. Hamma narsa san'atdan boshlanadi, texnologiya tugaydi, har bir narsa qayta boshlanadi. "
Pedagogikaning yangi tushunchalaridan biri pedagogik adabiyotda (ilmiy, jurnalistik, ta'lim) ko'pincha topilgan texnologiya kontseptsiyasidir. Turli mualliflar tomonidan ushbu kontseptsiyaga kiritilgan tarkibning heterojenligi, qonuniy foydalanish uchun zarur bo'lgan shakllanish darajasiga yetmaganligini ko'rsatadi.
Shu bilan birga, pedagogika fanining kelgusida rivojlanishi bu davrning paydo bo'lishi va pedagogikada tadqiqot yo'nalishi tasodif emasligini ko'rsatadi. Xususan, 2010 yilgacha bo'lgan davrda Ta'limni modernizatsiyalash kontseptsiyasida asosiy vazifa - uning asosiy, uning individual, jamiyat va davlatning hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlariga rioya qilish asosida ta'limning zamonaviy sifatini ta'minlash.
"Umumiy va kasbiy ta'limning yangi sifatiga erishish uchun ta'lim va o'qitish usullari, ochiq ta'lim texnologiyalaridan faol foydalanish zarur; integratsiya va disiplinlerarası dasturlarni chuqurlashtirish, ularni yuqori texnologiyalar bilan bog'lash"."Texnologiya" tushunchasi bizga kompyuter texnologiyasini ishlab chiqish va yangi kompyuter texnologiyalarini joriy etish bilan birga keldi. Ilmiy-pedagogik texnologiyada maxsus yo'nalish paydo bo'ldi. Ushbu yo'nalish 20-asrning 60-yillarida AQSh, Angliya va asosan dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida tarqaldi.
Hozirgi vaqtda maqsadlar, maqsadlar, tuzilmalar, tezlashtirilgan ta'lim usullari, guruh treninglari, o'quv o'yinlari, masofadan turib o'qitish va boshqalardagi farqli pedagogik texnologiyalar mavjud. Ularning aksariyati nafaqat ta'lim jarayonida, balki boshqa sohalarda ham qo'llaniladi. Har bir o'qituvchi barcha talablarga javob beradigan ideal shaxsni yaratishi mumkin bo'lgan universal ta'lim texnologiyasini ishlab chiqqunga qadar hali ham juda uzoqda. Bugun biz faqat ta'lim jarayonlarini yanada samarali qiladigan ta'limning texnologik elementlari haqida gaplashamiz. Bu muammoning tadqiqotchilari Bespalko V.P., Selevko G.K., Slastenin V.A., Mavrin S.A. va boshq.
Pedagogik texnologiyalarning boshqalardan farqlash, ular qiziqishni kuchaytirib, talabalarga uni rag'batlantirish orqali yanada samarali o'rganishga hissa qo'shadi.
Ko'pgina pedagogik noto'g'ri va noto'g'ri hisob-kitoblarning sabablari o'qituvchilarning umumiy madaniy va nazariy va amaliy pedagogik savodxonligining yo'qligida, ularning ko'pchiligida haqiqiy professionallikning yo'qligidan kelib chiqadi. Shu bois, bizning ishimizning maqsadi - umumiy va kasb-hunar ta'limi muassasalarida zamonaviy pedagogik texnologiyalar va pedagogik texnologiyalarni joriy etish. "Ta'lim texnologiyasi" toifasining mazmuni va mazmunini noto'g'ri tushunish muammosini hal qilish uchun quyidagi vazifalarni hal qilishimiz kerak:
1. "Ta'lim texnologiyasi" muammolari bo'yicha adabiyotlarni o'rganish;
2. "Pedagogik texnologiyalar" ni zamonaviy tushunish va qo'llashni belgilash;
3. Talabalar, boshlang'ich o'qituvchilarga "zamonaviy ta'lim texnologiyalari" masalasini mustaqil o'rganish uchun tavsiyalar berish.
Maqsadlarga erishish va maqsadga erishish uchun ilmiy va pedagogik tadqiqot usullarini qo'lladik:
1. adabiyotlarni o'rganish va tahlil qilish;
2. o'qituvchilar va o'quvchilarni o'rganish;
3. materiallarni to'plash, tanlash va tizimlashtirish.
Ishni talabalar va boshlang'ich o'qituvchilarga o'zlarining "zamonaviy ta'lim texnologiyalari" toifasiga kiritishlari mumkin.
Pedagogik jarayon texnologiyasi g'oyasining kelib chiqishi asosan nazariy va amaliy faoliyatning turli sohalarida ilmiy-texnikaviy yutuqlarning kiritilishi bilan bog'liq. Shuni ta'kidlash kerakki, AS pedagogika texnologiyasi manbai edi. Makarenko. Dunyoga mashhur "Pedagogik she'rida" u "bizning pedagogik ishlab chiqarishimiz hech qachon texnologik mantiqqa asoslanmagan, lekin doimo axloqiy targ'ibotning mantig'iga asoslangan" deb yozgan. U shuning uchun biz pedagogik ishlab chiqarishning barcha muhim bo'linmalaridan: texnologik jarayonlar, operatsiyalarni hisobga olish, dizayn ishlarini, dizaynerlar va qurilmalardan foydalanishni, rationing, nazorat qilish, tolerantlik va rad etishga shunchaki ishonmaymiz.
Pedagogikani o'z ichiga olgan har qanday faoliyat texnologiya bo'lishi mumkin. San'at sezgi, ilm-fanga asoslangan. Hamma narsa san'atdan boshlanadi, texnologiya tugaydi, har narsa hamma boshidan boshlanadi. Va uning doirasida biron-bir rejalashtirish, u holda uni tarqatish mumkin emas, bema'nilardan farqli o'laroq, intuitiv xatti-harakatlar, texnologiyaning boshlanishi.
1960-yillarning boshlariga kelib tadqiqotchilarning ta'lim texnologiyasini keng joriy etishlari. uni Amerika boshida islohotlar bilan, keyinchalik esa Evropa maktabida birlashtiramiz. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning eng mashhur mualliflari orasida J. Kerol, B. Bloom, D. Bruner, D. Hamblin, G. Geis va V. Coscarelli ham bor. Ta'lim sohasidagi texnologik yondashuvlarni tadbiq qilishning ichki nazariyasi va amaliyoti P.Ya.ning ilmiy ishlarida aks ettirilgan. Halperin, N.F. Talizinoy, A.G. Rivina, L.N. Landa, Yu.K. Babanskiy, P.M. Erdneva, IP Rachenko, L.Ya. Zorina, V.P. Bespalko, M.V. Klarina va boshqalar
1.1 "texnologiya", "pedagogika texnologiyasi", "ta'lim texnologiyasi"
Bugungi kunda pedagogik va psixologik adabiyotlarda ko'pincha "texnologiya" tushunchasi. "Texnologiya" so'zi lotincha "technos" so'zidan - san'at, hunarmandchilik, "hunarmandlik" va "logotip" - fan sifatida nimani anglatishini aniqlash oson. Texnologiya odatda oldindan aniqlangan xususiyatlarga ega mahsulotni olish uchun manba moddasini qayta ishlash jarayoni deb ataladi. Texnologiyalar sharoitida xom ashyoni konvertatsiya qilish usuli va jarayonlarining umumiy va ketma-ketligini tushunishimiz kerak.
Psixologik va pedagogik adabiyotlarda "texnologiya" kontseptsiyasi bo'yicha bir nechta turli xil fikrlarni topish mumkin. Turli nuqtai nazarlarni tizimlashtirish ta'lim texnologiyalarining ta'rifiga 3 asosiy yondashuvni ajratishga imkon beradi. Birinchidan, texnologiya, odatda, alohida maqsadga erishish uchun muayyan usulni nazarda tutadi. "Texnologiya" kontseptsiyasidan foydalanish bu ma'noda pedagogikani o'rganish jarayonini ko'rsatmasdan yangi narsalarni bermaydi. Bitta kontseptsiyani boshqasiga almashtirish mavjud. Texnologiyadagi ikkinchi yondashuvni qo'llab-quvvatlaydiganlar pedagogik tizimni butunlay anglatadi. Shunga qaramay, V. Bespalkoning izohiga ko'ra, pedagogik tizimning eng muhim elementlari talabalar va o'qituvchilardir. Boshqa tomondan, texnologiya pedagogik tizimda tasvirlangan o'qitish uslubining o'ziga xos xususiyati bo'lib, o'quvchilarni va o'qituvchilarni ochiq shaklda o'z ichiga olmaydi. "Texnologiya" va "pedagogika tizimi" tushunchalari o'rtasidagi farqqa qaramasdan, texnologiyaning ushbu ta'rifi asl mazmuniga yaqinlashadi, chunki Texnologiya nafaqat metodologiyani, balki shunga o'xshashlarni ham o'z ichiga oladi muhim element ta'lim tizimi, ta'lim vositalarining tizimi sifatida. Uchinchi yondashuv nuqtai nazaridan, texnologiya nafaqat texnik yoki pedagogik tizim, balki ushbu maqsadga erishish uchun maqbul usul yoki tizim sifatida algoritmning bir turi sifatida qaraladi. «Zamonaviy texnologiyalar» atamasi shubhasiz tasodif emas, bu jamiyatni rivojlantirishning ushbu darajasida natijalarni olishning eng samarali va tezkor usullarini nazarda tutadi. Texnologiya eng yaxshi va eng yaxshi emas samarali usul, texnologik jarayonning talablariga javob beradigan har qanday ta'lim usuli.
Pedagogik adabiyotda juda aniq ko'rsatib o'tilgan uchta yondashuvdan tashqari, "texnologiya" tushunchasi kamida uchta hissiyada qo'llaniladi:
1. "metodologiya" yoki "treningni tashkil etish shakli" tushunchasiga sinonim sifatida;
2. Muayyan pedagogik tizimda (VV Davydovning texnologiyasi, an'anaviy ta'lim texnologiyasi va boshqalar) ishlatiladigan barcha usullar, vositalar va shakllarning kombinatsiyasi sifatida;
3. Belgilangan xususiyatlarga ega mahsulotni olish imkonini beradigan usullar va jarayonlar ketma-ketligi va ketma-ketligi.
"Texnologiya" atamasi o'qituvchining sanoat ishlab chiqarilishidan kelib chiqadigan asl ma'nosini saqlaydigan uchinchi talqinda eng yaxshi qo'llanilad
"Texnologiya" atamasi birinchi marta bir necha asrlar ilgari, sanoatni shakllantirish davrida paydo bo'lgan. Boshqacha qilib aytganda, bu qo'l san'ati bilan mashinasozlik mahsulotlariga o'tish davridir. Ishlab chiqarishni rivojlantirish tarixini ko'rib chiqish inson faoliyatining har qanday sohasini rivojlantirish zanjir bo'ylab sodir bo'lishini ko'rsatadi: tasodifiy tajriba → hunarmandchilik texnologiyasi.
Pedagogikada "texnologiya" atamasi nisbatan yaqinda paydo bo'lgan bo'lsa, 19-asrning 60-yillarida ta'lim texnologiyasi muayyan ta'lim usuli degan ma'noni anglatadi, unda o'qitish funktsiyasini amalga oshirishda asosiy yuk insoniy nazorat ostida o'qitish usuli bilan amalga oshiriladi. Boshqacha qilib aytganda, o'rganish texnologiyasida etakchi o'rni o'rganish vositalariga berilishi kerak. Texnologik o'qitish bilan o'qituvchi talabalarni o'qitmaydi, balki ta'lim vositalarini boshqarish funktsiyasini bajaradi, shuningdek, talabalarning faoliyatini rag'batlantirish va muvofiqlashtirish funktsiyasini amalga oshiradi. Shunday qilib, ta'lim texnologiyalarida ta'lim vositasi eng muhim va etakchi rol o'ynaydi.
Ta'lim texnologiyasi tarkibi quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat:
1. Ta'lim darajasining dastlabki diagnostikasi ta'lim materiallari va mavjud bo'lgan bilim va tajribaning yagona darajasiga ega guruhlar (sinflar) bo'yicha talabalarni tanlash. Maktabgacha diagnostikani keng qo'llash natijalari ushbu elementni amaliyotga joriy qilish zarurligini isbotladi. Ko'pgina hollarda, kurs yoki fanni o'rganishda boshlang'ich diagnoz va tanlash kerak.
2. Talabalarning ta'lim faoliyatiga turtki berish va ularni tashkil etish. Texnologiyalarni joriy etish bilan bu yo'nalish o'qituvchining ishida muhim ahamiyat kasb etadi. Talabaning o'qitish vositasi bilan o'zaro ta'siri har doim quvonch va zavq keltira olmaydi. Shuning uchun o'qituvchining texnologiya ta'limini joriy etishdagi asosiy vazifasi talabalarni bilim olish mashg'ulotlariga jalb qilish va bu manfaatlarni qo'llab-quvvatlashdir.
3. Ta'lim vositalarining ta'siri. Ushbu bosqich o'quvchilarning ta'lim vositalari bilan o'zaro aloqasi orqali amalga oshiriladigan o'quv jarayoni hisoblanadi. Ushbu bosqichda talaba o'qituvchi bilan emas, balki oldingi yoki shaxsiy mashg'ulotlarda bo'lgani kabi, o'quv vositasi bilan o'zaro munosabatlarda ta'lim materiallarini o'rganadi.
4. Materiallarning sifat nazorati. Texnologiya nazorat jarayoniga katta e'tibor beradi. Texnologiyalarda faoliyat va nazoratni tashkil qilishning tarkibiy qismlari bir-biriga mos keladi - bu o'zaro bog'liq va bir-birini to'ldiruvchi ikkita birlikdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, har qanday bosqichda ta'lim vositalaridan foydalanish mumkin. o'quv jarayoniBiroq, o'quv jarayonining texnologiyasi ta'lim vositasi asosiy bosqichda - ta'lim faoliyati bosqichida qo'llanilgan holatda bo'ladi. Ta'lim vositalarini boshqa barcha bosqichlarda qo'llash faqatgina bitta darajadan yoki boshqa texnologiyadan to'liq foydalanishni anglatadi.
Ayrim hollarda, odamlar o'rtasidagi muloqot va o'zaro ta'sirning muhim elementini o'z ichiga olgan o'quv jarayoni texnologik jarayon deb atash mumkin. Agar ta'lim vositalari etakchi rol o'ynasa va ta'lim maqsadi tashxis qo'yilgan bo'lsa, bu mumkin.
Texnologiyani o'rganish vositasi asosida qurilgan o'quv jarayoni deb qarash pedagogikada foydalanish uchun bir qator asosiy cheklovlar qo'yadi. Texnologiya diagnostika maqsadini oldindan aniqlashni nazarda tutganligi sababli, birinchi navbatda, ta'limga tashhis qo'yish maqsadga muvofiqligini aniqlash mumkin. Qonunga muvofiq Rossiya Federatsiyasi "Ta'lim to'g'risida" (1992 yil) Ta'limning o'zi - ta'lim va ta'lim jarayonlarining kombinatsiyasi. Ta'lim uchun diagnostika maqsadini belgilashingiz mumkin. Shu sababli, kelajakda unga tayyorgarlik ko'rish uchun zarur bo'lgan muayyan ta'lim materiali, harakat usullari bo'lishi mumkin professional faoliyat. Shunday qilib, treningda texnologiyani qurish va undan foydalanish mumkin. Birinchidan, ular o'qituvchilarning mahsuldorligini oshiradilar. Ikkinchidan, har bir talabaning bilimlarini va hisobot tizimining ishlashini monitoring qilish talabalarga o'zlarining shaxsiy qobiliyatlari va tabiatiga muvofiq o'qitilishiga imkon beradi. Uchinchidan, ta'limning asosiy funktsiyasini o'rganish vositalariga almashtirish o'qituvchining vaqtini bo'shatadi, natijada u talabalarning individual va shaxsiy rivojlanish masalalariga ko'proq e'tibor qaratish mumkin. To'rtinchidan, chunki har qanday texnologiya uchun maqsad aniq aniqlangan (diagnostik), chunki ob'ektiv usullardan foydalanish ob'ektni nazorat qilishda sub'ektiv omilning rolini kamaytirish imkonini beradi (o'qituvchining tanqisligi yoki moslashuvchanligi). Beshinchidan, ta'lim texnologiyasini yaratish o'quv natijalarini o'qituvchilarning malaka darajasiga bog'liqligini kamaytirishga imkon beradi, bu esa barcha o'quv yurtlarida talabalarni o'qitish darajasini aniqlash uchun imkoniyat yaratadi. Oltinchidan, texnologik jarayon barqarorlik muammosini hal etish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. ta'lim dasturlari maktab va kasbiy ta'lim.
Har qanday texnologiyaning etakchi elementi o'rganish vositasidir, bu esa ta'lim texnologiyalarining bir xil darajalarda shakllanishiga erishishga imkon beradi. O'quv qo'llanmalarini 3 darajaga (o'quv mashqlari, mavzu, barcha o'quv jarayoni) tasniflashiga ko'ra, ta'lim texnologiyalarini 3 darajaga bo'lish mumkin:
- texnologiya sinflari;
- fanning texnologiyasi;
- o'quv jarayonining texnologiyasi.
Maktablarda o'tkaziladigan mashg'ulotlar davomida texnologik jihatdan quyidagilar mavjud:
- har xil usullardan foydalangan holda o'rganishni nazorat qilish bo'yicha darslar yoki dars elementlari texnik vositalar axborot sifatini darhol baholash imkonini beradigan nazorat;
- talabalar tomonidan o'zlari ishlab chiqilgan tajribalardan foydalangan holda laboratoriya va amaliy ish.
Umumiy kasb ta'limi tizimida "texnologiya" shogirdlarida muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat uchun poydevor beradigan texnologik bilim va ko'nikmalar tizimini shakllantiradi.
Ta'limning mohiyatini va intizomning moslashuvchanligini to'g'ri tushunsangiz, "texnologiya" ta'lim jarayonining eng yuqori darajasiga aylanishi juda muhimdir. Bu nafaqat barcha fanlarning bilimlarini yig'ish ma'nosida emas, balki nazariy bilimlarni faoliyatga aylantiruvchi ma'noda ham emas, balki atrofdagi dunyoni yaratgan ob'ektlarida ham o'zida mujassam bo'lgan aniq harakatga aylantiradi.
Shunday qilib, "pedagogik texnologiya", "ta'lim texnologiyasi" tushunchalarining zamonaviy ma'nosi "texnologiya" ning etakchi elementi - ta'limning vositasi (a) ga diqqat bilan ochib berilgan.
Hozirgi vaqtda pedagogik texnologiyalar pedagogik muammolarni hal etishga qaratilgan pedagogik harakatlarning yaxlit yoki bir-biriga bog'li tizimini yoki amaliyotda oldindan rejalashtirilgan pedagogik jarayonni rejalashtirilgan va izchil amalga oshirishni anglatadi.
Pedagogik texnologiya - qat'iy ilmiy rejalar va ta'limning muvaffaqiyatli bo'lishini kafolatlash. Pedagogik texnologiya ushbu tamoyillarni ob'ektiv munosabatlarda izchil amalga oshirishga qaratilgan tashqi va ichki xatti-harakatlar majmuasi sifatida qaralishi mumkin, bu erda o'qituvchilikning shaxsiyati to'liq namoyon bo'ladi. Har qanday pedagogik muammoni malakali professional o'qituvchi tomonidan amalga oshiriladigan etarli texnologiyalar yordamida samarali hal etish mumkin.
Ta'lim texnologiyasi tushunchasi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
· Nazariy ta'limning yuqori darajasi va boy amaliy tajribasi bo'lgan mutaxassislar tomonidan tasdiqlangan pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish imkoniyati;
· Pedagogik texnologiyalarni o'qituvchi va talabalarning o'zaro aloqalaridagi maqsadlari, imkoniyatlari va shartlariga muvofiq ravishda erkin tanlash imkoniyati.
Pedagogik texnologiyalar ta'lim texnologiyalari va ta'lim texnologiyalari sifatida taqdim etilishi mumkin. V V. Pican ushbu texnologiyalarning eng muhim xususiyatlarini aniqlaydi:
Texnologiya muallifning muayyan uslubiy va falsafiy pozitsiyasiga asoslangan maxsus pedagogik kontseptsiya uchun ishlab chiqiladi;
· Pedagogik xatti-harakatlarning texnologik zanjiri, aloqa operatsiyalari qat'iy aniq maqsadli natijaga ega bo'lgan maqsadlarga mos ravishda tuziladi;
· Texnologiya o'qituvchi va talabalarning o'zaro bog'liqligini shartnoma asosida, individualizatsiya va differentsiatsiya printsiplarini, inson va texnik imkoniyatlarning maqbul darajada amalga oshirilishini, dialogiy muloqotni hisobga olgan holda ta'minlaydi;
· Pedagogik texnologiyalarning elementlari bir tomondan biron bir o'qituvchi tomonidan takrorlanadigan bo'lishi kerak, ikkinchidan, barcha maktab o'quvchilari tomonidan rejalashtirilgan natijalarni (davlat standarti) bajarilishini ta'minlash.
· Pedagogik texnologiyalarning organik qismi diagnostika jarayonlari, kontent mezonlari, ishlash ko'rsatkichlari va ko'rsatkichlarni o'lchash vositalari.
Pedagogik muammolarni hal qilish bosqichiga qarab, ularning mazmuni va vaqtidan qat'i nazar, o'zaro bog'liq bo'lgan umumiy va xususiy texnologiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin. Umumiy texnologiyalar, masalan, o'quv jarayonini va uni amalga oshirishni loyihalashni o'z ichiga oladi. Talabalarni pedagogik rag'batlantirish, uning monitoringini o'tkazish va natijalarini baholash kabi ta'lim va ta'limning bunday vazifalariga xususiy texnologiyali yechimlar, jumladan, ta'lim holatini tahlil qilish, dars boshlanishini tashkil etish va boshqalar
Pedagogik dizayn eng yuqori darajadir pedagogik faoliyat, o'qituvchilikning ijodida namoyon bo'lmoqda, ta'lim, ta'lim va inson taraqqiyoti san'atini doimiy ravishda takomillashtirishda. Pedagogik ijod pedagogik faoliyatning holati deb qaraladi, unda mazmunan yangi mazmundorlik yaratish, o'quv jarayonini tashkil etish, ilmiy va amaliy muammolarni hal qilishda ishtirok etadi.
Pedagogik dizayn - bu ko'p qirrali ijodkorlikning namoyishi. O'qituvchining tashabbusi va faoliyati, chuqur diqqat va kuzatuvi, qutidan tashqarida mulohaza yuritish san'ati, boy tasavvur va sezgi, ta'limiy vaziyatni tahlil qilishning ilmiy yondoshuvi, pedagogik muammolarni hal qilish, ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, hukm va xulosalar mustaqilligi.
Texnologik jihatdan, pedagogik dizayn - asosiy tarkibiy qismlari yuqori umumiy madaniyat, insonparvarlik yo'nalishi, professional bilim va ko'nikmalar, ijodkorlik va pedagogik qobiliyatlar va texnologik malakaga ega bo'lgan tizim.
Texnologik kichik tizim:
· Axborot va kontent texnologiyasi.
Pedagogik texnika.
· Pedagogik ta'sir va o'zaro ta'sirning turli usullari va uslublari.
· Yangi ta'lim texnologiyalarini loyihalashtirish va qurish qobiliyati.
· Yaratilish (ijodiy xayol, sezgi, improvizatsiya, birgalikda yaratish).
Texnologik samaradorlik pedagogik dizaynni boshqa sifatga, yana bir mohiyat - egalik mahoratiga beradi. ta'lim texnologiyalari, axborotni tarqatish usullari emas, balki muloqot, differentsiatsiya, integratsiya va boshqalarni ishlab chiqish va tashkil etish. Pedagogik texnologiyalarga ega bo'lish pedagogik dizaynni takomillashtiradi. Hatto o'rtacha qobiliyatga ega bo'lsa ham, o'qituvchi ustoz bo'lishi mumkin.
Pedagogik dizayn darajasi texnologik bilim darajasiga bog'liq va quyidagi asosiy mezonlar asosida belgilanadi:
1 maqsadga muvofiqligi (yo'nalishi bo'yicha);
2) ijodkorlik (faoliyat mazmuniga qarab);
3) ishlab chiqarilishi (pedagogik asbob-uskunalar jihatidan);
4) optimallashtirish (samarali vositalarni tanlashda);
5) hosildorlik (natija);
O'qituvchining ishlab chiqaruvchanligi qanchalik baland bo'lsa, uning pedagogik dizayni darajasi ko'tariladi.
Kelajak o'qituvchining pedagogik mahoratini shakllantirish bosqichida insonparvarlik yo'nalishi va pedagogik madaniyatini shakllantirish, zarur bilim va ko'nikmalarga ega bo'lish, qobiliyatlarini rivojlantirish va pedagogik dizaynni mukammallashtirish zarur.
Pedagogik dizayn - bu o'qituvchining ijodiy faoliyati uchun zarur bo'lgan amaliy ko'nikmalar majmui.
Kasbiy va pedagogik aloqalar pedagogik jarayonning mantig'iga, shu jumladan g'oya, g'oyaning timsoli, tahlil va baholashga mos keladigan muayyan tuzilishga ega. Shu asosda professional-pedagogik aloqaning tegishli bosqichlarini ajratishimiz mumkin: prognostik, dastlabki aloqa davri, aloqa boshqaruvi, kelgusidagi faoliyat uchun amalga oshirilayotgan tizimni tahlil qilish.